Alex Datema en Barbara Vos: Werken aan een toekomstbestendig voedselsysteem

Alex Datema is iemand die van behoorlijk wat puzzelstukjes in de soms onoverzichtelijke voedselketen weet waar ze liggen, hoe ze daar terecht zijn gekomen en wat hun onderlinge verband is. De melkveehouder was sinds de oprichting in 2015 voorzitter van BoerenNatuur, een vereniging die zich inzet voor agrarisch natuurbeheer en natuurinclusieve landbouw. Sinds mei van dit jaar heeft hij die functie neergelegd toen hij aan de slag ging als directeur Food & Agri bij Rabobank. Ondanks de verschillende inzichten vanuit al die diverse hoeken, bestaan er ook voor hem verrassingen in het reilen en zeilen van de soms ingewikkelde voedselketen. “De complexiteit van de keten wordt gemiddeld genomen onderschat”, vertelt Datema. “Er zitten vaak veel meer stappen dan je zou denken tussen het moment dat iets wordt geproduceerd en het op iemands bord belandt. En er zijn ook veel meer partijen bij betrokken dan je misschien aanvankelijk zou denken.”

In kaart brengen voedselsysteem

“Wil je iets veranderen in dat systeem, moet je niet alleen weten wat er anders moet, maar ook wie welke belangen heeft”, vervolgt Datema. De verbeeldingskracht van ontwerp helpt bij die zoektocht, meent de Rabobank-directeur. “Dat maakt Rabobank ook een interessante partner, aldus creatief leider Barbara Vos. “Rabobank heeft naast veel inhoudelijke kennis enorm veel invloed op hoe de toekomst van het voedselsysteem eruit zou kunnen komen te zien. Die inzichten in kansen voor verandering, vanuit de ogen van Alex Datema, zijn heel relevant geweest om mee te nemen in het onderzoek van de Embassy of Food. “Een tijd geleden ben ik bij Alex thuis geweest, samen met visual storyteller Rogier Klomp, en hebben we letterlijk uitgetekend hoe belangen in de ketens werken, door de keten van zuivel als voorbeeld te nemen. Wat het nog interessanter maakt is dat Alex zowel zuivelhouder is geweest, als die kennis en inzicht heeft vanuit de bank waardoor je een veel completer plaatje krijgt. De input van Alex is cruciaal geweest in de realisatie van de visual mapping die Rogier Klomp voor de Embassy of Food heeft gemaakt van de voedselketen.

Met afstand bekijken

In de voedsel- en agri-industrie is Rabobank ontegenzeggelijk zo’n partij met invloed. Juist voor zo’n invloedrijke instantie is het belangrijk om met afstand naar de materie te kijken, geeft Datema aan. “Daarom ondersteunen wij ook initiatieven van ontwerpers. Als je echt nieuwe dingen wilt bereiken, heb je ook een nieuw perspectief nodig. En dat perspectief kunnen ontwerpers maar al te best schetsen. Zij kunnen bij uitstek los van het systeem kijken en denken”, stelt Datema. “Daarna is het een zoektocht om te kijken of we met zo’n idee ook echt iets durven te doen en het ook willen uitdragen naar andere partijen. Daar is lef voor nodig. Naar mijn gevoel zouden we daar vanuit de bank nog in kunnen groeien.”

“We willen niet alleen samen een mooi onderzoek verrichten of naar een bepaald idee kijken”, voegt Vos toe. “Maar juist ook kijken naar hoe je die ideeën gaat uitvoeren. Want verandering is nodig. Nu. Ik denk dat ontwerpers hier een belangrijke rol in kunnen spelen in het anders vormgeven van die toekomst en het bieden van nieuwe perspectieven. Al is het door het gebruiken van een andere taal waar meer mensen zich in kunnen vinden. En die kan inspireren om mee te gaan in de noodzakelijke verandering”

Datema is het met Vos eens: “Onze premier zegt soms dat het heel vervelend gaat zijn om problemen op te lossen. Maar dat is niet de manier om mensen mee te krijgen. Je kunt ook zeggen: Ja, er is iets aan de hand. Maar als we het oplossen, doen we dat op een goede manier en houden we er uiteindelijk een betere wereld aan over. Die betere wereld moet je kunnen laten zien.”

De transitie naar een nieuwe economie

Bij Rabobank wordt volgens Datema gesproken over het bewerkstelligen van brede welvaart, waarin ‘true cost’ en ‘true value’ in ogenschouw zijn genomen. “Dat is het doel en de vraag is hoe je daar je economie op inricht. Daaraan vast hangt het maken van andere keuzes, gebaseerd op andere waarden dan we voorheen deden. Dat de economie is ingericht op winstmaximalisatie is ook gewoon een keuze uit het verleden”, meent Datema.

Bij de keuzes voor en de transitie naar een nieuwe economie spelen banken een belangrijke rol, ziet Vos. “Een bank bepaalt natuurlijk mede waarop je een nieuw waardensysteem gaat baseren. Zij kunnen er mede voor zorgen dat natuur en sociale omstandigheden een rol krijgen als het gaat om de voedseltransitie. Dat je dus niet alleen kiest voor winstmaximalisatie, maar ook voor duurzaamheidsvoorwaarden en voor het belonen van natuurbeheer.”

Slingerpad

De weg naar die nieuwe economie is hoe dan ook een slingerpad, meent Datema. “We hebben met z’n allen tegenwoordig de neiging om ja-of-nee-discussies te voeren. Je moet in die gesprekken altijd kijken naar waar je iets mee kunt en waarmee niet. Dat zie ik ook met ontwerpkracht: daarmee kun je laten zien dat je in staat bent om het systeem waar we nu in zitten op een heel andere manier op te bouwen. Er is niet één systeem van de toekomst. Soms helpt verbeelding om iets op een scherpe manier neer te zetten, zodat je vervolgens een bepaalde kant op kunt bewegen.”

Op dat slingerpad naar het voedselsysteem van de toekomst is ruimte voor iedereen, meent Vos. “We moeten ook echt laten zien dat het niet de uitdaging van een enkeling, maar van iedereen is. Niet van alleen de boer, de bank, of de supermarkt, maar van ons allemaal.”