Ch… Ch… Changes; verandering begint bij nieuwe vragen stellen

De boodschap: we hebben allemaal een verantwoordelijkheid en we moeten het samen doen. Ook was de conferentie een uniek moment voor de lancering van het boek Maakkracht van Jetske van Oosten en Tabo Goudswaard. Het boek is handreiking naar hóe we samen kunnen veranderen.

In een overvolle Philips Hall van het Evoluon zitten beleidsmakers, bedrijven, kennisinstellingen en creatieven in alle soorten en maten. “De ideale mix. Jullie zijn de groep met wie we het moeten doen”, stelt Martijn Paulen, directeur Dutch Design Foundation bij de opening. Paulen doelt daarbij op nieuwe manieren van samenwerken. “Een behoefte waaruit de World Design Embassies (WDE) vijf jaar geleden ontstond.”

Ontwerpkracht

“Je kan het niet alleen aan die ontwerper overlaten. Je hebt ook beleid nodig, wet- en regelgeving en bedrijven om op grotere schaal te werken. Afhankelijk van het vraagstuk heb je ook filosofen, psychologen, sociologen, maar zeker ontwerpers nodig. Bij WDE geloven we enorm in het bouwen van coalities en in de rol van ontwerpkracht in die coalities.”

Bij ontwerpkracht gaat het volgens Paulen niet per se om nieuwe producten ontwerpen, maar juist: “Bevragen, agenderen, processen anders inrichten, ontwerpend onderzoeken, andere dialogen, prototypes, verleiden, shockeren, nieuwe gebruiksculturen, scenario’s vormgeven, empathisch ontwerpen enzovoorts. Maar vooral: vragen stellen. Nieuwe vragen, want als oude antwoorden niet meer werken, moet je beginnen met het stellen van nieuwe vragen.”

Hoe gaan we om met de planeet? Hoe gaan we om met elkaar? Dat zijn dé vragen voor Paulen. “Ik hoop vandaag jullie leven een beetje simpeler te maken, als we deze twee vragen hebben opgelost, zijn we klaar.”

Verantwoordelijkheid

Ambassadeur van het WDE programma en voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade brengt die twee vragen terug naar één: hoe kunnen we onze levens zo inrichten zonder een spoor van verwoesting achter te laten? Alkemade: “Sinds de industriële revolutie zijn we vooral beter geworden in wat we eigenlijk al deden.” Een oneindig aanbod aan staafmixers, smartphones, automodellen dat online te vinden is, laat dat zien. “De prijs voor dit paradijs wordt aan de andere kant van de wereld betaald. Daar moet het over gaan als we het over ontwerp en verandering hebben. Welke verantwoordelijkheid nemen we en welke zien we? De echte ontwikkeling is het naar boven brengen van dat ethisch besef. Een besef dat we tot nu toe moeiteloos opzij konden zetten. Die keuze hebben we niet meer.” 

Lees hier de volledige visie van WDE.

“We moeten de dreiging serieus nemen, maar er niet voor terugdeinzen.” Daarbij helpt de hybris – de hoogmoed – van de ontwerper en de wetenschap, stelt Alkemade. “Wetenschappers zijn getraind om te twijfelen aan dat wat we allemaal zeker denken te weten. De ontwerpwereld moet zeker weten waar ze aan twijfelt. Dit is hét moment om met die verbeeldingskracht van deze specialisten het verhaal op orde te brengen.”

Van probleem naar richting

Ook Christian Bason, CEO van Danish Design Centre (DDC), benadrukt de noodzaak om je een nieuwe duurzame toekomst voor te stellen. DDC is een onafhankelijke stichting, deels gefinancierd door de Deense overheid en deels door commerciële activiteiten. Gevestigd in Kopenhagen in een, door Rem Koolhaas ontworpen, gebouw. Bason is tijdens DDW22 aanwezig met dertig collega’s om “te leren en kennis te delen”.

“Bij DDC geloven we dat mensen het vermogen en de bereidheid hebben om een duurzamere wereld te creëren”, zegt Bason. Het centrum werkt missiegedreven. “Een missie is een manier om van probleem naar richting te gaan. Of van complexiteit naar een positieve toekomstvisie. Deze richting is de sleutel van ons missiewerk. Daarbij mobiliseren wij het hele ecosysteem in dat gebied.”

DDC heeft drie overkoepelende missies. De Green Transition: het ontwerpen van de onweerstaanbare circulaire samenleving, de Digital Transition: naar een ethischer digitale samenleving en de Social Transition: een radicale benadering van de noodsituatie in de geestelijke gezondheidszorg. 

“Denemarken heeft een groot probleem als het gaat om de geestelijke gezondheid van jongeren”, zegt Bason. Vandaar de Social Transition. Daarbij werkt het centrum niet alleen samen met zorgorganisaties. Samen met het duizenden jongeren keek DDC naar de toekomst en stelde de vraag: “Kun je je een maatschappij voorstellen waarin je tot bloei komt?”

Niet Rotterdam

Wat voor toekomst willen we? Ook die vraag stellen ontwerpers Dorine Baars en Jonas Martens van Ontwerpstudio Verveeld & Verward. Wars van het korte termijn denken, verzamelen zij projecten, ideeën, ideologieën, concepten die generatie overstijgend denken in zich hebben. Zoals de Living Root Bridge in India. De wortels van bomen vormen een brug. Ze worden van de ene kant van de oever naar de andere kant getrokken. Baars: “Deze formatie duurt 100 jaar tot deze wortels op werkelijke sterkte komen. De bevolking onderhoudt de bruggen en heeft er elk jaar rituelen omheen.” Zelf initieerde het duo het project Niet Rotterdam. Een stukje land in Limburg waar Rotterdammers in de toekomst naar toe kunnen vluchten als Rotterdam onleefbaar wordt.

Gastvrije sport

Ook ontwerper Gabriel Fontana stelt andere vragen. Hij ontwikkelde Multiform. “Multiform doorbreekt een grens binnen sport. Bij sport is er altijd een team dat tegen een ander team strijdt. Een winnaar tegen een verliezer. Voor veel jongeren is sport een vijandige omgeving. Je bent goed of niet goed. Je moet presteren.” Fontana stelde de vraag: Hoe kun je sport gastvrijer maken? 

Hij ontwikkelde een onconventionele vorm van handbal. Wanneer de scheidsrechter fluit, verandert het tenue van kleur en wisselen de spelers van team. “Het tenue is een middel om van perspectief te veranderen. Degene die eerst je tegenstander was, is nu je bondgenoot.”

Twee dagen niets zien

Ontwerper Boey Wang constateert dat onze wereld erg visueel is ingesteld. Vorig jaar toonde hij tijdens DDW een collectie van keukengerei dat mensen met een visuele beperking helpt. Zoals een maatbeker met gaten, zodat iemand kan voelen wanneer er genoeg water in zit. Of een snijplank waar de gesneden groenten niet vanaf vallen. 

Als je voor een ander wil ontwerpen, dan is het volgens Boey nodig om de motivatie en de emoties van een ander te begrijpen. Daarom zette hij een training voor toekomstige ontwerpers op. Binnen die training konden de studenten twee dagen niets zien. “Het leert ze om op hun eigen identiteit te reflecteren en het vergroot de mogelijkheden om zich te uiten via video, vibratie of digitaal.”

Maakkracht

Volgens ambassadeurs van het WDE programma Jetske van Oosten en Tabo Goudswaard zit in iedereen een maker verscholen. Vandaar dat zij het boek Maakkracht schreven. Van Oosten: “Op het moment dat we een tekening hebben van hoe Nederland eruit moet zien over 50 jaar, betekent nog niet dat we weten wat we moeten doen om daar te komen. Dat weten ontwerpers ook niet, maar waar steeds meer ontwerpers heel goed in zijn is om een context te creëren waarin alle mensen voor zichzelf kunnen gaan ontdekken hoe we daar kunnen komen.”

Het boek is een versimpelde manier van hoe je de ontwerpmethodiek ziet, gaat Goudswaard verder. “Het is een soort stappenplan waarmee je van a tot z tot verandering kan komen. We geloven ontzettend in de maakkracht van mensen. We willen met dit boek de maker die in iedereen schuilt, wakker schudden.”