Conferentie Embassy of Food: klein tafelen over grote vraagstukken

Dat voedselsysteem is een complex geheel van belanghebbenden, zei moderator Frank Kimenai voorafgaand aan de gesprekken. Ontwerpers kunnen eraan bijdragen die complexiteit te ontrafelen, werd op het podium benadrukt. Kimenai -boerenzoon, opgeleid als ecoloog en tegenwoordig onderzoeker over transities in de popmuziek- haalde een citaat aan van architect Floris Alkemade: “Wat ontwerpers kunnen brengen in het zoeken naar oplossingen is het vermogen om niet op zekerheden, maar op twijfel te sturen. Dat vraagt flexibiliteit, een eigenschap die ontwerpers van nature hebben.”

Barbara Vos liet de totstandkoming zien van een mindmap die visual storyteller Rogier Klomp samen met de Embassy maakte. “Hij heeft de gave om van iets super complex iets heel behapbaars te maken”, aldus Vos. “Zo’n mapping is een soort conversation piece dat aanzet tot gesprek. Laatst keek ik van een afstandje naar een moeder en kind die samen naar de mapping keken. Aan de hand van de tekeningen van Rogier legde de moeder de stikstofcrisis uit. Daar kreeg ik echt tranen van in mijn ogen.”

Complexiteit

Ook impact designer en filosoof Jetske van Oosten stond als eerste spreker tijdens de conferentie stil bij de complexiteit van de vraagstukken in het voedselsysteem. Zo’n ‘wicked problem’ laat zich volgens Van Oosten omschrijven als een vraagstuk “waarover zowel (te) weinig kennis voorhanden is als weinig consensus. Een andere manier om een wicked problem te typeren is als open, complex, dynamisch en verbonden. Bij wicked problems is er meestal niet één (voor de hand liggende) probleemeigenaar. Om er iets mee te doen moet er hoe dan ook samengewerkt worden, want er zijn vele belanghebbenden bij het vraagstuk.” 

“Denken over voedsel is een ethisch vraagstuk”, benadrukte Van Oosten ook. “Daarbij vragen we ons af wat we nu eigenlijk met elkaar willen. Soms moeten we daarin samen pijnlijke keuzes maken. Het helpt om elkaar als mens te blijven zien en altijd te vragen: werkt dit voor jou ook?”

Maakkracht

Van Oosten omschreef hoe bij uitstek Maakkracht -tevens de titel van het boek dat ze samen met Tabo Goudswaard schreef- net als verbeeldingskracht een rol speelt bij het in gang brengen van veranderingen bij dit soort vraagstukken. “We geloven dat verbeeldingskracht cruciaal is om dat ‘wat is’ te veranderen in ‘dat wat we wensen.”

“Maakkracht zit in iedereen”, stelde Van Oosten. “De kracht van verbeelding is niet de kracht van een soort creatief genie die een oplossing heeft. De kracht van verbeelding is volgens mij het kunnen nadenken over vroeger, over de toekomst en over andere mogelijkheden.” Die zienswijze illustreerde ze onder andere aan de hand van ‘Disarming Design’, een reeks van producten van Annelys de Vet en Khaled Hourani, een voorbeeld van voedsel en activisme dat volgens Van Oosten weer heel actueel is geworden. “Disarming Design vertelt het verhaal achter een product, zoals bijvoorbeeld honing uit Palestina. Voor imkers in die gebieden is het steeds moeilijker om voorbij allerlei checkpoints te komen. Daardoor wordt de honing steeds zeldzamer. Het is wat mij betreft zo’n goed voorbeeld omdat juist voedsel iets is dat we allemaal herkennen. We eten het iedere dag en het komt voor iedereen heel dichtbij. Juist daardoor is het een fantastische manier om de lagen die achter een product schuilen met elkaar te kunnen delen.”

Makersrollen

Van Oosten zette uiteen wat verscheidene rollen van verschillende soorten makers kunnen zijn. Zo onderscheidde ze de Waakhond (die een probleem agendeert), de Schatgraver (de onderzoeker van een probleem), de Initiator (iemand die voorstellen doet), de Verkenner (degene die voorstellen test) en de Waarmaker (de persoon die voorstellen uiteindelijk duurzaam verankert). Ook bij veranderingen in het voedselsysteem gaat deze rolverdeling op, aldus Van Oosten. “Als maker ben je verliefd op het vraagstuk, niet op de oplossing.” 

Panel

Na de inzichten die Van Oosten deelde, schoven Nadia Zerouali (culinair auteur), Floris Visser (ontwerper van Mensa Mensa), Zoë Robaey (bio-ethicus) en Pieter van der Valk (boer en Agricycling) aan voor een panelgesprek met Vos en Kimenai. 

Voor Van der Valk speelt de bodem een cruciale rol in de transitievraagstukken, stipte hij aan. “De bodem is vrij letterlijk de basis van alles. De rest, zoals de landbouw, is daar een afgeleide van. De functie van de bodem en het rentmeesterschap dat daarmee gepaard gaat, zijn cruciaal”, vertelde de oprichter van Agricycling, een stichting die beschikbare reststromen op basis van een optimale benutting vanuit het perspectief van de bodem verdeelt.

De rol van technologie

In de transitie van de voedselindustrie speelt ook technologie een grote rol, vertelde Robaey. Ze is betrokken bij een project rond precisiefermentatie. “Daarin werken we met wetenschappers die melkeiwitten identificeren en laten gisten in een bioreactor. Met andere woorden: we maken melk zonder koe. Op die manier kun je heel erg op de persoon toegepast voedsel maken, wat heel veel potentie heeft, maar tegelijkertijd ook disruptief is. Want wat gebeurt er in de toekomst als dit je nieuwe manier van zuivel maken wordt?”

Van der Valk citeerde acteur Denzell Washington om aan te geven dat altijd moet worden gekeken naar de toegevoegde waarde van dit soort ontwikkelingen: “Don’t confuse a movement with progress, zei hij ooit.”

Om antwoorden te vinden op dit soort toekomstvragen, is het volgens Zerouali belangrijk met elkaar in gesprek te blijven. Ze gaf aan gesprekken met experts met andere disciplines helpen in wat ze zelf als culinair onderneemster doet. “Ik heb behoefte aan verruiming van mijn perspectief. Eigenlijk moeten we iedere keer weer opnieuw kijken naar de opgaven die er zijn.”

Tafelconversaties

Zo’n verruiming van perspectief vond deze middag met name plaats aan veertien verschillende tafels. Tijdens de tafelconversaties zaten deelnemers uit verschillende disciplines bij elkaar aan tafel, om zo tot inzichten te komen. De vragen kwamen in kleine kring ter tafel, maar waren vaak groot en veelomvattend van aard. 

‘Hoe wordt ons eten weer een verantwoordelijkheid van iedereen?’ ‘Hoe kunnen we de relatie met degenen die ons voedsel produceren veranderen: van boeren en dieren tot micro-organismen?’ ‘Afscheid nemen in tijden van transitie: hoe doe je dat?’ ‘Hoe behandelen we menselijkheid in landbouw en arbeid?’’ Hoe richten we samen 100.000 hectare voedsellandschap in met oog op ecologie, economie en maatschappij?’ ‘Hoe zou een radicaal nieuw normaal in voedselconsumptie eruit kunnen zien vanuit een maatschappelijk/sociaal perspectief?’, waren een paar van de vragen waarover werd gediscussieerd.

Overlap met andere disciplines

Bij een van de tafels werd wederom de complexiteit van de transitie besproken. “Om mineralen terug te kunnen winnen uit onze eigen uitwerpselen, moet je ook het rioleringssysteem aanpakken. En dat is dus weer een bouwopgave. Er is altijd een overlap met andere disciplines”, zei een van de experts. En een andere deelnemer: “We moeten kijken naar de totaalimpact op ons landschap. Want dit is hoe dan ook een holistisch vraagstuk.”

Na de tafelconversaties sloot Vos de conferentie af door de deelnemers nadrukkelijk mee te geven te reflecteren over wat ze meenemen van deze middag en hoe dit tot actie kan leiden. “We zijn doorlopend op zoek naar wat we als Embassy kunnen toevoegen”, zei Vos. “Daarbij zijn jullie inzichten input voor wat we volgend jaar gaan doen.”

De Embassy of Food kijkt vol trots en vol energie terug op de bijzondere groep die samen is gekomen en de gesprekken die gevoerd zijn tijdens de conferentie. Was je er niet bij maar wil je toch lezen wat er is besproken? Het team achter de Embassy schreef een reflectiedocument met bijzondere highlights en quotes van de deelnemers.

De conferentie van de Embassy of Food was een begin om opnieuw het gesprek te voeren over ons voedselsysteem, en welke rol verbeelding hierin kan spelen. Dit format wordt verder aangescherpt om in de toekomst meer gethematiseerde gesprekken te kunnen voeren. De input van deze gesprekken vormt dan ook de leidraad voor het ontwerpend onderzoek dat de Embassy de komende jaren gaat doen, waar ze vanuit ontwerpkracht op zoektocht gaan hoe bij te kunnen dragen aan de verbetering van het voedselsysteem. De conferentie tijdens Dutch Design Week is het jaarlijkse fysieke hoogtepunt om het in werking te zien.