De Generatiedenkers: Li An Phoa

De Maeslantkering is dichtgezet, de rivieren staan hoog en er is hagel voorspeld. Ook heeft het KNMI code geel afgegeven vanwege de stormachtige westenwind. We hebben dus binnen afgesproken. We worden verwelkomd in een klein huisje in een gemoedelijk maar door het weer geteisterde kustplaatsje. Op de gang hangen surfplanken aan de muur en hier en daar prijken blaadjes van de Ginkgo, ook wel de oerboom genoemd, in gedaantes als schaaltjes en kunstwerkjes. Daar aan zee, waar drinkbare rivieren weer op uit zullen monden, woont Li An Phoa. 

‘Drinkbare rivieren’ is intussen een begrip geworden dat staat voor de overduidelijke ambitie onze rivieren weer in balans te brengen en drinkbaar te maken. Daar is heel wat verandering en samenwerking voor nodig. Phoa zet zich hier al jaren voor in door middel van inspirerende wandelingen, evenementen, onderzoek, educatie en mobilisatie via verschillende actieprogramma’s. Ze noemt zichzelf ook wel ‘stroomgebied mobilisator’. Een titel die ze zichzelf liever toeschrijft dan activist of coach, wat in zekere zin ook klopt maar ze benadert het graag toch op deze manier. Vanuit een vriendelijk en verbindende aanpak boort ze nieuwe bronnen van mobilisatie aan die de beweging, ofwel de stroming, met haar in gang zetten, zodat de inzet richting drinkbare rivieren zich tot een stroomgebied kan ontwikkelen. De metafoor hiervan is natuurlijk al direct ijzersterk. 

“We zijn elke keer een klein sneetje in een ader aan het snijden”, stelt Phoa. Nog zo’n metafoor. “De rivier is een belangrijke ader voor ons bestaan en al die kleine sneetjes van vervuiling en vernieling hebben ondertussen een enorm en onmiskenbaar probleem veroorzaakt.” Het is volgens Phoa van belang dat iedereen gaat voelen dat dit belangrijk is en dat we allemaal een rol spelen in de gezondheid en de toekomst van onze stroomgebieden. 

Valt de drinkbare rivier te behalen in jouw leven? Vragen we haar. En tegen onze verwachting in zegt ze dat dit wel zeker binnen één generatie haalbaar is. Daarvoor is het belangrijk dat het verlangen ernaar een plek in ons hart krijgt.

Waterbiografie

Hoe het verlangen naar zo’n ideaal in ons hart terechtkomt is volgens Phoa voor iedereen verschillend. Zelf maakte ze mee hoe een Canadese rivier waar ze voorheen nog uit kon drinken, vergiftigd raakte en sindsdien ondrinkbaar is geworden. Deze ervaring vormde voor haar de oorsprong van bewustwording, rouw en uiteindelijk het mobiliseren van allerlei mensen langs de oevers. “Natuurlijk zal niet iedereen zo’n leidende ervaring hebben met water, maar ik ga in de gesprekken die ik voer met mensen wel op zoek naar ieders persoonlijke waterbiografie. Soms is dat een mooie herinnering aan water. Soms is die traumatisch. Altijd is die waterbiografie een manier om de relatie veel tastbaarder te maken en dient het als een beginpunt om het gesprek verder te brengen. Zo vraag ik ook vaak waar hun hart van gaat zingen, wat hun enthousiasmeert, en of dat kan helpen om stappen te zetten richting een drinkbare rivier.”

Waar de gesprekken ook toe leiden, het wandelen alleen al is een bron van nieuwe connectie met het stukje thuisland. “Als een boer met land langs de rivier hoort dat ik al dagen heb gewandeld en na het bezoek aan hem nog 10 dagen te gaan heb, wordt het heel concreet dat ze onderdeel zijn van een lange lijn langs het water.” En zo draaien we uit op het volgende metafoor, die van het ‘zevende generatie beginsel’. Langs de lijn van de tijd, net als die van de rivier, kwamen mensen voor ons en komen er mensen na ons. We hebben ons ertoe te verhouden. Extra treffend is dan ook dat Phoa dit de rivierenfamilie noemt, waar water onze bloedband is. “Ben jij die oudoom die nooit op komt dagen voor het kerstdiner? Of die neef waar niemand naast wilt zitten? Ook als je niet meedoet ben je onderdeel van het geheel. We zijn familie.”

Het kompas en de intimiteit

“We zijn tegenwoordig veel gericht op doelen. Echter, als je een doel formuleert en alle stappen die daarbij horen, houdt je weinig ruimte over voor nieuwe input.” Volgens Phoa moeten we toe naar een kompas waarbij de richting altijd duidelijk is, maar het slingeren aangemoedigd wordt. “Willen jullie een stukje peer?” Op een bordje dat ooit gebroken was, en bij elkaar wordt gehouden door de gouden nerven van Kintsugi, komt de peer uit de keuken. We eten ieder een kwartje. “Als je naar iets verlangt, het proces monitort, de creativiteit gaat ontketenen en samenwerking aangaat, kan je veel bewerkstelligen.” Ze voegt toe: “de drinkbare rivier is een goed voorbeeld van zo’n kompas. De natuur is zeer regeneratief dus als we puur de juiste aanzet geven, zoals de rivier ruimte geven en wervelingen waar het water naartoe wil toelaten, dan zal de rivier zichzelf kunnen reinigen en helen.”

Zo’n kompas versterkt zich als we ons ook meer verbonden voelen met onze natuur, vindt Phoa. En daar is een tekenende afstand ontstaan. We zijn steeds abstracter gaan leven. “Vroeger waren alle planners wandelaars. Nu werken we vanuit modellen en vanachter een scherm. Terwijl een wandeling, ofwel voetstappen zetten in een 3D, levende wereld een belangrijke intimiteit biedt. Een surfer ervaart dat misschien tijdens het dobberen op een enorm waterlichaam. Een ander door met aandacht te kijken naar een plant en haar minuscule ingenieuze eigenschappen. Op zo’n manier vertragen wekt de herinnering dat we onderdeel zijn van het hele grote en het hele kleine.”

Ook ziet Phoa hoe taal een rol speelt. Zoals het woord ‘rivier’ in het Chinees ook op een rivier leek. Zoals haar eigen naam Phoa nota bene een oud en vergeten Chinees woord is voor het water wat overblijft na het oogsten van de rijst. “Oorsponkelijk waren omschrijvingen van natuurverschijnselen veel concreter, veel beeldender en genuanceerder,” zegt Phoa. Tegenwoordig is dit ook een bron waaraan je kunt afleiden dat we meer op afstand leven. Taal is in die zin een goede graadmeter, als drager van emotie en wereldbeelden. Zo leren we dat ‘drinkbare rivieren,’ in die zin, taal gebruikt om een intimiteit opnieuw te stimuleren.

Uiteindelijk is het natuurlijk een samenspel, de werking van dat kompas. Maar alles heeft te maken met het opzoeken van intimiteit. Met je omgeving, met taal en met creatie. Ze geeft een voorbeeld van haar neefje, die laatst op bezoek was en langs het strand een veer had gevonden. Hier wilde hij een pen van maken. “Dat was eigenlijk zo’n mooi proces van aanpakken. Kinderen willen vanuit tastbare stapjes dingen proberen. Wij volwassenen in een snelle wereld zien zo’n aanpak uiteraard niet als efficiënt, maar vergeten daarbij hoe zo’n proces ons hart kan laten zingen. Dat het enorm veel energie geeft om iets vorm te zien krijgen door ons eigen vallen en opstaan.” Om dan terug te komen bij die moderne maar kortzichtige doelgerichtheid, waarbij we geconditioneerd zijn geraakt om de omwegen te mijden, terwijl de lange aanloop vaak een veel robuuster resultaat oplevert. 

Oog in oog met de storm

“Ik had eigenlijk buiten willen lopen met jullie, zo doe ik dat eigenlijk altijd”, zegt Li An. Ofwel, we trotseren alsnog de storm. De opname van ons gesprek verandert in gedempt en rommelig geluid, de wind klapt door de speaker terwijl we richting het strand lopen. “Kijk!” Recht voor ons voltrekt zich een regenboog.

Volgens Li An zorgt buiten zijn er direct voor dat je je anders gaat verhouden, naar elkaar en naar je omgeving. “Maak beslissingen buiten, aan het water, het liefst met een kind erbij,” pleit ze. “Mensen durven vaak meer te zeggen en maken beslissingen vanuit een andere verbinding. Een kind dwingt ons ertoe je verhaal duidelijk te verwoorden en om hen in de ogen te kijken als we het hebben over hun toekomst. Het is een simpel verschil met een afspraak binnen, ook hoeft het niet meer te kosten en het maakt het proces alleen maar leuker.”

Zo heeft Li An meermaals met boeren, bestuurders en burgemeesters tussen het hoge riet in een cirkel gezeten, ontwapend en aanwezig. Daar vroeg zij hen zich te committeren aan een drinkbare rivier. En hoewel het doet denken dat ze, daar tussen het riet, wellicht een spreuk over de oeverbewoners heeft uitgesproken – want iedereen lijkt mee te willen doen – ziet zij het wel degelijk als een gemeend besluit. Waarom zegt iedereen ja? “Één, het is duidelijk. Twee, er wordt tijd geboden, zijnde één generatie. Drie, ze behouden vrijheid als ondernemers.” zegt Phoa, zoals een bezweerder dat zeker niet zou doen. Ze benadrukt dat ze met het commitment dat men aangaat rekening houdt met de maat van menselijke verandering. Dat we bewegen van een stap, naar verkenning van de vervolgstap. Spelenderwijs, alsof je van een veer een pen zou maken, verdiept zo de verbinding met het kompas en de nodige aanpassing. Dat heeft wel een schaduwkant, toch? Want zo kun je er ook stiekem nog 200 jaar over doen, ofwel, doorgaan op dezelfde voet…  “Ja dat is ook spannend, maar het begint toch met vertrouwen.”

Menselijke rechtsvorm-saus

“En rechten geven aan de rivier, wat vind je daarvan?” Vragen we. Li An antwoordt met een lange ‘duhhhh’ en dat het helaas niet voor iedereen zo logisch is. Dat het aan de ene kant best schrijnend is dat er een menselijke rechtsvorm-saus overheen moet om het bestaansrecht van de rivier mee te wegen. “Aan de andere kant,” zegt ze, “laat het ze maar proberen.” Het is dan ook niet verkeerd om de instrumenten waarmee we onze samenleving besturen in te zetten om het kompas actief boven tafel te krijgen.