Embassy conferentie: Nieuwe veiligheid

De ruimte waarin de conferentie in Microlab in Eindhoven plaatsvond, zat afgeladen vol. Mensen zaten op de vensterbank, en stoelen werden van de gang gehaald om iedereen een plek te geven. “De betrokkenheid van zoveel verschillende instanties gaf echt energie. Het voelde alsof we samen iets in beweging zetten dat verder gaat dan één conferentie”, zegt Schuring hierover. Ook Tabo Goudswaard was blij verrast met de opkomst: “Het was mooi om te zien dat zoveel verschillende instanties deelnamen. Daar waren we positief verrast over.”

Innovatie en menselijkheid binnen justitiële instellingen

Wim Saris, directeur-generaal van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), opende de conferentie en schetste de uitdagingen binnen de justitiële instellingen. Hij beschreef de druk op de instellingen en onderstreepte de noodzaak van innovatieve werkmethoden. “Ik heb benadrukt dat de noodzaak om te innoveren bij Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) nog nooit zo hoog is geweest als nu”, schreef Saris na zijn opening op LinkedIn. “Onze inrichtingen zitten vol, met bijna 4000 mensen op de wachtlijst en 180 in afwachting van tbs-behandeling. Meer geld voor meer mensen is niet langer de oplossing. Zoals Churchill zou zeggen: ‘We run out of labour force, now we have to think.’ Het moet anders: met minder mensen, veilig, humaan en met meer werkplezier. Dit vraagt om een herontwerp van ons werk en een psychologisch veilige organisatie. Een ontwerpende aanpak is essentieel – niet de snelste, maar wel een duurzame weg.”

Veiligheidsritueel

Na de opening van Saris, voerde kunstenaar Martijn Engelbregt een ‘veiligheidsritueel’ op. “Dat was een krachtige ervaring”, meent Tabo. “Het ritueel daagde deelnemers uit om hun eigen comfortzone te verlaten om elkaar zo werkelijk te kunnen zien. Door een moment van stilte en daarna contact te zoeken met iemand die je niet kende, creëerden we samen een ruimte van veiligheid. Dit soort interventies laten zien dat veiligheid niet alleen draait om regels en controle, maar juist om menselijke verbinding en de moed om kwetsbaar te zijn. Het is een herinnering dat echte veiligheid ontstaat als we open staan voor elkaar en voor het ongemak dat daarbij hoort.”

Escape the Dutch: Daniël Holler en sociale veiligheid

Bij dat idee sluit ‘Escape the Dutch’ van Daniël Holler aan. Hij studeerde recent af aan de Design Academy en presenteerde zijn project waarin hij buurtpreventiegroepen via WhatsApp onderzoekt. Het project bekijkt hoe buurtbewoners soms vooroordelen vormen en sociale uitsluiting bevorderen. “Je ziet dat het veilige gedrag vanuit je huis, zoals commentaar geven via de app, soms juist tot onveiligheid leidt,” lichtte Holler toe. Het project was zowel humoristisch als confronterend en liet het publiek nadenken over de impact van deze groepen op de sociale cohesie in de wijk. “Escape the Dutch biedt een frisse, soms confronterende spiegel”, aldus Tabo. “Het zet je aan het denken over wat sociale veiligheid écht betekent en wat onze verantwoordelijkheid daarin is.” 

Lookback-methode: preventie van wapenincidenten in Amsterdam

Amy Goris van Greenberry gaf de aanwezigen een inkijkje in de Lookback-methode, die is ontwikkeld om wapenincidenten onder jongeren in Amsterdam te voorkomen of verminderen. Deze methode bouwt tijdlijnen van sociale interacties op, wat inzicht kan geven in het ontstaan van geweldsincidenten. “Implementatie hiervan in de veiligheidssector ging niet makkelijk en kostte tijd, maar Amy en haar collega’s zetten door en dat heeft tot waardevolle inzichten geleid”, meent Tabo. “Dat liet Amy mooi zien.”

Kun je dit maken?! – Sociale veiligheid bij Rijkswaterstaat

‘Kun je dit maken?!’, is de op verschillende manieren interpreteerbare titel van het eerste traject dat Rijkswaterstaat aan is gegaan onder de noemer Rijksmakerstaat. Ook dit traject kreeg een podium tijdens de conferentie. “Betrouwbaar zijn als overheidsorganisatie betekent namelijk niet alleen maar grote plannen kunnen uitvoeren”, schrijft de instantie zelf hierover op LinkedIn, terugblikkend op de conferentie. “Het betekent ook kunnen omgaan met verandering en onzekerheid. Investeren in relaties met anderen, met elkaar, en met de natuur. Dat moet je samen maken, vandaar: Rijksmakerstaat.”

Het eerste onderwerp dat Rijkswaterstaat met kunstenaars onderzocht, is de onderlinge veiligheid op de werkvloer. Een half jaar lang werkten 25 medewerkers van Rijkswaterstaat samen met sociaal ontwerpers onder leiding van Jaap Warmenhoven en Marjolein Vermeulen.

Tabo Goudswaard: “Het Rijksmakerstaat-project laat zien hoe Rijkswaterstaat werkt aan betrouwbaarheid en verder kijkt dan alleen de technische kant van hun werk. Door samen te werken met kunstenaars en sociaal ontwerpers, krijgen ze nieuwe perspectieven op de uitdagingen die spelen rondom veiligheid en samenwerking op de werkvloer. Het mooie van dit initiatief is dat het niet alleen gaat over het uitvoeren van grote plannen, maar juist over het omgaan met verandering, onzekerheid en het versterken van onderlinge relaties. Dit soort initiatieven vragen om moed, eerlijkheid en bereidheid om echt naar elkaar te luisteren en van elkaar te leren.”

Het eerlijke gesprek: Veiligheid in het justitiële domein

Een centraal moment in de conferentie was ‘Het eerlijke gesprek’ waarin leidinggevenden uit de justitiële sector, onder wie Wim Saris, deelnamen aan een gesprek in een fishbowl-opstelling. In de binnenste cirkel deelden medewerkers hun ervaringen met veiligheidsuitdagingen op de werkvloer, terwijl in de buitenste kring werd gereflecteerd op hoe een ontwerpende aanpak daarin past. Olof Schuring: “Het eerlijke gesprek was geen goednieuwsshow, maar een open en soms confronterende uitwisseling. De fishbowl-opstelling met een binnen- en buitenkring bood de kans voor leidinggevenden en medewerkers om vrijuit te spreken over hun ervaringen. Het feit dat ook de directeur-generaal zich bij deze kring aansloot, zorgde voor een bijzondere dynamiek. Dit maakte het mogelijk om de echte uitdagingen en knelpunten op tafel te leggen, iets wat niet altijd makkelijk is, maar wel noodzakelijk om tot échte verandering te komen.”

Deze setting sluit aan bij de gedachte over de kracht die ontwerp op de werkvloer kan hebben. “Het ontwerpen van verandering is ook het ontwerpen van een context waarin dat plaats kan vinden.”

Veilig Samen Leven: Kunst en kwetsbare groepen

Tegen het einde van de conferentie presenteerde Daniël Krikke zijn expositie ‘Veilig Samen Leven’, waarin kwetsbare groepen aan het woord komen over veiligheid, re-integratie en polarisatie. Ervaringsdeskundige Arkarlo groeide op ‘in de georganiseerde misdaad’ en vertelde wat deelname aan deze expositie voor hem betekent.

‘Veilig Samen Leven’ brengt de vraag naar voren hoe we veiligheid kunnen creëren voor mensen die dat zelf nooit hebben ervaren”, aldus Tabo. “Daniël werkt hiervoor samen met kunstenaars, waaronder ervaringsdeskundigen zoals ex-gedetineerden, om met hun kunst een stem te geven aan verhalen over re-integratie en polarisatie. Eén van hen vroeg zich af: ‘Hoe creëer je veiligheid als je dat zelf nooit gekend hebt?’ Het project zet aan tot nadenken over hoe we een samenleving bouwen waarin ruimte is voor herstel en begrip.”

“De afsluiting met Daniël Krikke en Arkarlo, die zijn verhaal als kunstenaar bracht, was prachtig”, voegde Olof over dit conferentieonderdeel toe. “Hij werd niet neergezet als een ex-gedetineerde, maar als een kunstenaar die zijn verhaal vertelt. Het gaat erom dat we hem in staat stellen te zijn wie hij werkelijk is – dat is uiteindelijk het doel.”