Embassy of Circular & Biobased Building op DDW23

Aan uitdagingen voor bouwen van een meer duurzaam landschap geen gebrek. Aan oplossingen evenmin, is snel duidelijk als je met Pascal Leboucq en Lucas De Man spreekt. Volgens de creatief leiders van de Embassy of Circular & Biobased Building is het cruciaal het hele systeem in die omslag te betrekken, wil je tot verandering komen. “We proberen doorlopend nóg breder te kijken dan we voorheen deden.”

Met het woord duurzaamheid -of met de Engelse variant sustainability- heeft Lucas De Man eigenlijk niet zoveel op. “Sustainability staat voor mij namelijk voor ‘sustainen’, voor doen wat je altijd al deed, maar dan met een klein beetje groen erin verwerkt. In die term zit verscholen dat je eigenlijk niet écht wilt veranderen”, zegt de van oorsprong Vlaamse kunstenaar en redenaar. “Wij zeggen: we kunnen potverdikke gebouwen maken die echt natuur zijn. Die kunnen ademen, die leven. Wil je die gaan bouwen in een nieuwe, groene, regeneratieve economie, gaat het niet om ‘sustainen’, maar om een werkelijk nieuwe visie.”

Vertragen om te versnellen

Als je even praat met Lucas De Man en Pascal Leboucq, samen de creatief leiders van de Embassy of Circular & Biobased Building, ervaar je dat er aan zo’n visie geen gebrek is. Die zuigt De Man niet uit zijn duim, zoals hij zelf aangeeft, maar komt voort uit intensieve gesprekken en kennisvergaring bij zoveel mogelijk betrokken partijen. “Om een systeem te kunnen veranderen, moet je zoveel mogelijk mensen betrekken en letterlijk beginnen bij bodem en water. Vanuit die basis is het zoeken naar verschillende mogelijke toepassingen van een landschap. Dus niet zeggen: ooit verbouwden we hier mais, nu moet het hennep zijn, let’s go! Nee, eerst grondig stilstaan bij de vraag wat de consequenties zijn van die omslag en wat de omstandigheden zouden moeten zijn om de bodem niet opnieuw kapot te maken, maar dan met hennep. Om te kunnen versnellen in dat proces, moet je eerst vertragen om het vanaf nu goed te doen.”

Systeem veranderen

“Het is zaak dat wij als mens leren ons opnieuw te verhouden tot het landschap waarin we leven”, vervolgt De Man. “We proberen dat te leren door álle vakgebieden te betrekken. Voorheen focusten we vooral op bouwmateriaal, aannemers, architecten en producenten. Nu kijken we nog veel breder dan dat.” 

“Om dingen te kunnen veranderen, is het absoluut noodzakelijk om een grote systeemverandering teweeg te brengen”, voegt Leboucq toe. “Daarbij put ik uit diepgaand onderzoek vanuit zoveel mogelijk invalshoeken.” De kracht van het duo Leboucq – De Man is dat in die zoektocht het niet blijft bij vergezichten, maar dat ze komen met concrete mogelijkheden. “Agenderen en aankaarten is prima”, zegt De Man daarover. “Maar het gaat om concrete oplossingen en het voorschotelen van tastbare voorstellen.” Leboucq: “Toepasbaarheid zien wij als essentieel.”

Regeneratieve stad

Een voorbeeld van zo’n toepassing is een meerjarig programma Possible Landscapes Gebouwde Omgeving rond de regeneratieve stad, waar het tweetal de schouders onder gaat zetten na DDW23. “In dat programma proberen we te kijken of we de manieren van bouwen nóg een stap verder kunnen duwen. Dus niet alleen denken vanuit greenwashing waarbij je alleen wat nieuwe materiaaltjes inzet, maar bouwen op een fundamenteel andere manier te bekijken en uit te voeren. Kijk, een stad is ook een landschap waarin al heel veel natuur en leven aanwezig is. We gaan onderzoeken welke regeneratieve oplossingen in zo’n omgeving mogelijk zijn. Welke gewassen kun je er laten groeien? En hoe kan een stad misschien een productielandschap worden waarin je op gevels en daken gewassen kunt laten groeien?”

“We zijn recent gevraagd voor een project in Hong Kong”, zegt Leboucq. “Zo’n dichtbevolkt gebied is een enorm interessante omgeving om te kijken wat je allemaal kunt aanwenden en veranderen.”

Possible Lanscapes in De Peel

Het lijkt vanuit Hong Kong een hele stap naar De Peel, waar de creatief leiders van de Embassy of Circular & Biobased Building zich buigen over Possible Landscapes in het buitengebied waar verdroging een groot probleem vormt. Tijdens DDW23 laat de Embassy zien wat de stand van zaken is rond dit programma. De Man: “In zowel Hong Kong als De Peel geldt dat je op zeer lokaal niveau partijen bij elkaar moet brengen dat probleem te kunnen aanpakken en om een systeem te kunnen veranderen.”

De Man en Leboucq brachten in De Peel stakeholders uit de hele keten bij elkaar zoals boeren, verwerkers, bouwers en bewoners, maar ook beleidsmakers, ontwerpers en ecologen. De inzichten die ze daaraan overhielden, leidden tot Possible Landscapes maquette-installaties waarin verschillende scenario’s fysiek tastbaar zijn gemaakt. De maquette toont het landschap en wat er zoal groeit in het gebied, maar ook mogelijke verdienmodellen van boerderijen in De Peel. “We laten zien welke mogelijke woonvormen je er zou kunnen laten landen”, vertelt Leboucq. “Maar ook welk gewas je bij welke waterstand het beste zou kunnen verbouwen. Je kunt een boerderij namelijk opdelen in verschillende zones waar telkens andere gewassen worden verbouwd. De boer van de toekomst zal namelijk flexibel moeten zijn. Zo worden de boer en de boerderij weerbaarder en creëer je een nieuw verdienmodel. Het is een blauwdruk van hoe je een boerderij een meerwaarde kunt laten zijn voor de omgeving.” 

Waarde

Leboucq en De Man zeggen ervoor te willen zorgen dat de oplossingen die zij bedenken mee kunnen in toekomstige veranderingen in de maatschappij en het landschap. “Wat er precies gaat veranderen, weten we niet”, stelt De Man. “En je kunt dus niet alles al gaan uittekenen. Maar een paar kernwaardes zullen altijd belangrijk blijven: namelijk het geloof dat mensen mee mogen doen, dat de natuur er weer moet en mag zijn, dat de bodem en water goed moeten zijn én dat een boer niet failliet gaat. Dat zijn al redelijk concrete en logische waarden. Als je die naast elkaar legt en bij elkaar optelt, dan kom je er wel.”

Om die optelsom te kunnen maken, zijn verbeelding en ontwerpkracht belangrijk, meent De Man. “Dat doen wij vanuit een omgekeerd Calimero-effect. Het gaat namelijk niet om mij, of om ons. Wij zijn zelf onbelangrijk. Maar het werk dat wij als kunstenaar en ontwerper doen, is dat wel degelijk.”