Embassy conferentie: De tijd nemen als recept voor een gezonde samenleving

“Het is knap om tegenwoordig gezond te zijn”, zegt Marleen van Bergeijk, social designer en creatief leider van de Embassy of Health. In deze snelle tijd staan we op en gaan we naar bed met onze telefoons, bewegen minder en eten ongezond voedsel uit de supermarkt. De gezondheidszorg staat zoals we weten, onder druk door vergrijzing, personeelstekorten, de toename van mentale klachten, chronisch zieken en hulpbehoevenden. Het is dus niet zo vanzelfsprekend dat we gezond zijn.”

De aanwezigen zitten in het auditorium van Natlab, dat als een metaforische wachtruimte fungeert: het gaat om de tijd nemen om dingen anders te bekijken dan vanuit de traditionele economische benadering van zorg en gezondheid, waarin alles draait om efficiency en cijfers. “Neem de financiële termen als ‘investeren in relaties in de zorg’.  Of het handelen vanuit ziekte, want dat is immers meetbaar en controleerbaar. We behandelen mensen pas zodra ze ziek zijn, meten de uitkomst, documenteren, administreren, factureren en declareren”, zegt Van Bergeijk.

“Als gezondheid ons grootste goed is, zit die economische manier waarop de zorg is ingericht de zachte waarden in de weg. De wachtruimte gebruiken we dan ook om stil te staan en ons te verdiepen in hoe we wèl vanuit die zachte, onmeetbare waarden onze ontwerpkracht domein-overstijgend en in nieuwe samenwerkingen, kunnen inzetten om nieuwe creatieve oplossingsrichtingen voor gezondheid te vinden.” 

Inspirerende cases

Het narratief ‘Gezondheid als Valuta’, dat Van Bergeijk heeft ontwikkeld, bestaat uit een driejaren-programma waarbij de Embassy of Health samenwerkt met zorg- en gezondheidsorganisaties en ontwerpers en die met elkaar verbindt. De conferentie is de opmaat naar het derde jaar: 2025. 

In Natlab staan 11 ontworpen ronde tafels waar een groep mensen van verschillende pluimage samen met een ontwerper als host aanschuiven. Deze brengt een inspirerende case uit de praktijk ter tafel waarover ze met elkaar in gesprek gaan. De ronde tafelkleden werken als jaarringen van een boom. Met behulp van loepjes kijken de deelnemers ‘met een rode blik’ naar wat ze in het blauw bij de ‘jaarringen’ opschrijven; zo zetten ze het kijken vanuit zachte waarden aan. In de buitenste ring staat het woord ‘weerstand’, gevolgd door ‘de ruimte’: hoe maken we ruimte, wat is ervoor nodig en wat als we er morgen mee aan de slag gaan? Uiteindelijk komen ze bij de kern: het definiëren van experimenteerruimte. 

Bij ‘Productief » Verstillen’ oppert host en social designer Joost van Wijmen van Studio Encounter de vraag: hoe creëer je ruimte voor verstilling en experiment in een zorgomgeving die gericht is op snelheid en productiviteit? Aan tafel zit Astrid Wolters, locatiemanager De Wollewei & manager complexbeheer ZZG, die met Van Wijmen samenwerkte bij het project ‘Buurtje bouwen’ dat buurtbewoners in een wijk en mensen met dementie uit de zorggroep met elkaar in contact brengt. Wolters: “Ik heb een sparringpartner nodig in de drukte van de dag. Joost gaf me de ruimte om te verstillen, te reflecteren. Zo kan ik beter kijken en meer kwaliteit leveren”, weet ze inmiddels. Ze vertelt ook over de bijzondere manier van cliëntbespreking in haar werk, waarbij het draait om wederkerigheid. “Als iemand met dementie problematisch gedrag vertoont, gaan we met het team kijken wie de bewoner is, wat die nodig heeft. We reflecteren op wat er gebeurt, hoe we ermee omgaan en zoeken dan een oplossing. Door samen te werken vanuit spelregels en niet vanuit een strikte procedure van eerst a, dan b, c en d, zien we nagenoeg geen problematisch gedrag meer”, zegt ze.

“Voor zo’n transitie, moet je de verandering al in de opleidingen integreren, denkt Britt Roelse, die haar kunstenaarschap aan de netwerkorganisatie ‘Alles is Gezondheid’ koppelt: “Je leert daar beroepsvaardigheden en daar moet je het mee doen, terwijl de wereld verandert”, zegt ze. “Als binnen onze organisatie iemand ziek is of zich niet lekker voelt, is er ruimte voor verstilling. Ik ga naar buiten lopen in de natuur. Dat uitzoomen leidt tot nieuwe plannen en ideeën voor jezelf en je collega’s.” Maar vaak moet je je verantwoorden als je even niet heel druk achter je computer zit. Wolters vindt dat we meer ruimte moeten creëren binnen ons maatschappelijk systeem, “want we leven in een tijd waarin iedereen zo hard moet werken dat zelfs jongen mensen al burned-out zijn.”

Taboe op verstillen

“Mensen vinden niks doen oncomfortabel”, vult Justine Kontou aan. De zintuigelijk ontwerper, curator en art director vindt dat er in onze maatschappij een taboe zit op verstillen. “Als je het druk hebt, ben je belangrijk en doe je het goed. Als je het niet druk hebt, krijg je de vraag of je niets beters te doen hebt. Verstillen vinden veel mensen nutteloos. De steeds digitalere maatschappij gaat uit van het hoofd, maar we zijn pas gezond als we in balans zijn met ons lichaam. Wat je doet om uit je hoofd te komen, bepaal je zelf, of je nu gaat sporten of mediteren.”

Ze sluiten af met de schijf in het midden van de tafel. Aan de achterzijde staat: ‘dit verdient experimenteerruimte’. Bij team Productie »Verstillen is de conclusie: we draaien het om: Verstillen = Productie!

Morgenmakers gaat met het thema ‘Zorgen voor »Zorgen met’ aan de slag. De ontwerpstudio onderzoekt in het project ‘En nu wij samen’ (onderdeel What if lab: Caring Neighbourhoods) de noodzakelijke transitie van de ouderenzorg. De komende jaren verdubbelt immers de vraag naar ouderenzorg, terwijl het aantal zorgmedewerkers nauwelijks toeneemt. Host Fiona Jongejans van morgenmakers kijkt samen met een aantal zorgorganisaties naar een toekomst met zorgzame gemeenschappen en daarbinnen de veranderende rol van zorgprofessionals. “Vroeger was de samenleving meer ingericht op elkaar ontmoeten, een praatje maken, elkaar helpen. Het is killer en individualistischer geworden”, is de ervaring van een tafelgenoot, die voorheen in Zuid-Amerika woonde, waar je als je jarig was het hele dorp uitnodigde. “Waarom zetten we hoge schuttingen tussen onze tuinen en bakenen we onze plek ermee af?” 

Janna Alberts, onderzoeker naar anders werken in de zorg bij Vilans, kijkt weer naar technologie in de ouderenzorg. “Niet omdat het kan of wordt gefinancierd, maar omdat het past bij een behoefte.”

Om de zachte waarden meer centraal te stellen, denken ze aan woongroepen waar meerdere generaties wonen, plekken om elkaar te ontmoeten en waarom nodig je niet vaker mensen uit om samen te eten, want dat verbindt.

Extended health family

Hierbij sluit Wantrouwen  »  Vertrouwen aan, met speculatief ontwerper Hendrik-Jan Grievink als host. Hij werkt samen met Máxima MC en Fontys Centre of Expertise Care aan het interactieve verhalende project ‘Caring is Sharing: dilemma’s in de zorg’ dat tijdens DDW24 werd gepresenteerd. 

“In de mooie gesprekken aan tafel”, zegt hij, “bekeken we hoe informatietechnologie kan worden ingezet om weer vertrouwen in het zorgsysteem te krijgen. Zo ontstond het idee om het zorgnetwerk te versterken door een health community in een wijk te faciliteren: met een app op je mobiele telefoon ben je verbonden met alle zorgactoren in je buurt – van artsen en buurthuizen tot de GGD en winkeliers, die fungeren als een extended health family. Ook bij zo’n preventieve zorgfamilie gaat het om de zachtere waarden in de zorg: mensen worden gezien, krijgen aandacht, voelen zich verbonden. We kunnen die app nu al bouwen!”, zegt Grievink. 

Bij ‘Controleren  »  Vertrouwen’ brengt landelijk kwartiermaker Hannnah De Greef een hoopvolle case met het Bouwdepot in. Deze organisatie biedt jongeren in kwetsbare posities -ze zijn dak- of thuisloos, hebben schulden, financiële stress, geen sociaal en financieel vangnet – een jaar lang maandelijks gemeentelijke financiële steun om aan hun toekomst te werken. Zonder randvoorwaarden. 

De Greef, die gemeentes adviseert bij het opzetten en de aanpak van zo’n Bouwdepot: “De resultaten zijn veelbelovend: jongeren maken eigen keuzes, leren van hun fouten, krijgen meer eigenwaarde en zelfvertrouwen en worden zelfredzaam. Bovendien verbetert zowel hun mentale als fysieke gezondheid, zodra ze minder financiële stress hebben”, zegt ze.  

De tafelgenoten bespreken wat er nodig is om het beleid voor en de ondersteuning van jongeren in een kwetsbare positie zo in te richten dat er ruimte is voor vertrouwen en persoonlijke ontwikkeling, in plaats van controle en beperkingen. “Door gemeenteambtenaren, huisartsen, zorgprofessionals en medeburgers te trainen in vertrouwen, inlevingsvermogen en luisteren zonder oordeel, creëer je voorwaardenscheppende omstandigheden vanuit zachte waarden en maak je ruimte voor een aanpak die adaptief is. Want er is niet één gouden ei-oplossing.”

Speeltuin voor alle generaties

Alle 11 teams presenteren hun experimenteerruimte voor de toekomst op het podium. ‘Zorgen voor »  Zorgen met’ varieert op de uitspraak ‘It takes a village to raise a child’: ‘It talkes a village to take care of an eldery’. Ook zij zien een app voor zich met 100 deelnemende ouderen, huisartsen, zorgprofessionals, partners en ‘bijspringers’ én een fysiek ontworpen speeltuin waar alle generaties elkaar kunnen ontmoeten, kunnen spelen en voor elkaar kunnen zorgen. En bij ‘Traditioneel  »  Wederkerig’, opteren de deelnemers voor ‘De gewone straat’ op Funda. Daar woont een informele zorg-community die naar elkaar omkijkt – en waar soms de formele zorg aanhaakt.

In 2025 gaat Marleen van Bergeijk kijken welke experimenteerruimte ze samen met ontwerpers en zorgprofessionals in de praktijk kan brengen. “We laten zien hoe Gezondheid als Valuta vernieuwende gezondheidsperspectieven kan bieden die zich uitspreiden van de beleidstafel tot de keukentafel.”

De bemoedigende dag eindigt met een spoken word van Ine Mols die gezondheid als valuta, haar eigen ervaringen met ziek zijn en uitspraken van deelnemers verwerkt in een mooie tekst met de afsluitende woorden: ‘Ik wil beter worden zei het systeem en begon met luisteren’.