Het Labyrint: vertrouwen op het vermogen van de twijfel

Tuinen van Versailles

Samen met Overtreders W ontwierp hij een doolhof, gebaseerd op het 17e-eeuwse labyrint in de tuin van Versailles in Frankrijk. “Het doolhof verbeeldt het plezier, maar ook de ernst van het dwalen, hier wijst niet de zekerheid maar de twijfel de weg”, duidt Alkemade. Er zijn kunstwerken en beelden te zien die je aan het denken zetten, misschien zelfs in verwarring brengen.

Volgens Alkemade is de beste manier om naar de toekomst te bewegen, de beweging zelf te omarmen. En vanuit die beweging steeds weer op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden. “De rechte lijn van A naar B is een dodelijke strategie geworden, het gaat nu om de kunst van richting te veranderen. Vandaar de keuze voor het Labyrint.”

Besef van blindheid

“De afgelopen decennia en misschien wel de afgelopen eeuwen, is de wereld ontzettend succesvol geweest in het marktdenken en politieke denkkracht ontwikkelen. Het marktdenken is een principe geworden waarbij return on investment voor meer dan twee jaar ondenkbaar is. Terwijl alle grote vragen een benadering van minimaal twintig of dertig jaar nodig hebben.”

Tijdens zijn rijksbouwmeesterschap schreef Alkemade prijsvragen uit voor ontwerpers. Bijvoorbeeld Who Cares, voor vraagstukken binnen de gezondheidszorg. “Een van de voorwaarden was in elk ontwerpteam iemand uit de gezondheidswereld zat. Twee werelden moeten bij elkaar gebracht worden. Het is opmerkelijk om te zien hoe anders mensen gaan ontwerpen als iemand uit hun team bejaarden verzorgt. Diegene weet van de regelingen die gelden en hoe het is om het werk te doen. Ik noem dat altijd het besef van blindheid. Als je beseft dat je het niet weet, dan is alles wat je ontwerpt een soort zinloosheid, een lichtheid die niet te verdragen is.”

Of koppel ontwerpers aan boeren. “Fantastisch, probeer maar eens een boer te overtuigen wat hij met zijn grond moet doen. Door samen te werken kom je er ook achter dat boeren niet halsstarrig, conservatief en afwijzend zijn voor veranderingen, maar enorm pragmatische probleemoplossers. Die continu dag in dag uit, met alles wat ze in zich hebben, een bedrijf draaiende proberen te houden. Een bedrijf dat al generaties lang op zijn plek zit.”

Solidariteit

Het Labyrint vertelt ook een verhaal over solidariteit. “Solidariteit naar het besef dat je naar een andere context werkt. Hoeveel weten we nu eigenlijk van hoe andere mensen wonen en leven? In ons land kan zo’n 12 procent niet lezen. Welke problemen maken zij dagelijks mee? Toch ontwerpen we woonwijken, bedenken we oplossingen alsof iedereen leeft zoals wij leven. Alsof iedereen de kansen herkent die wij hebben. Ik vind het enorm belangrijk dat ontwerpers daar aandacht voor hebben.”

In het Labyrint is een videokunstwerk van Anouk De Clercq te zien, genaamd One. Zij noemt het zelf ‘een protestsong voor de 21e eeuw’. “Ik vind het mooi om te zien hoe de vrouw in deze film inspireert, aanzet tot actie. Daarin vat dit werk de ambitie van het hele labyrint prachtig samen. Zij wil niet haar verhaal vertellen, ze wil dat jij nadenkt: je weet wat er aan de hand is, waarom doe je niks? One is een wake up call en uitnodiging ineen: omarm de complexiteit en treed de wereld vol energie tegemoet.

Begrenzing

Vandaar het vermogen van de twijfel. “Het vermogen om te twijfelen over de richting die je kiest is essentieel om te kunnen veranderen.” In het Labyrint is het werk van Constant Nieuwenhuys te zien. “Waar anderen allang gestopt waren, doordacht Nieuwenhuys alles schaamteloos. Hij vroeg zich altijd weer af: waarom? En hoezo? Waarom zouden we bijvoorbeeld moeten werken? Het idee dat werkloosheid een zegen is en geen straf. Worden we zo ontzettend nerveus als we niet meer weten wat we zouden moeten doen om te overleven? Dat soort vragen vind ik waanzinnig interessant ook omdat het gekoppeld is aan dat wat er op ons afkomt.”

De problemen waar we nu tegenaan lopen niets te maken hebben met begrenzingen, zegt Alkemade, “maar met ons onvermogen om los van die grenzen te denken”. “Niet de beperking, maar de vrijheid is het grootste probleem. Het onvermogen om met vrijheid om te gaan. Daar zit de sleutel, we kunnen gigantisch veel meer dan dat we doen. Alsof je een piano met maar twee vingers bespeelt. Het feit dat er zoveel meer kan, die vrijheid dat maakt mensen ontzettend nerveus terwijl dat de logische weg naar voren is. Alsof de enige weg voorwaarts alleen nog maar zou zijn alles in te leveren wat we ooit verworven hebben. Terwijl het daar helemaal niet over gaat.” In het Labyrint is ook het werk van Jenny Holzer, Protect me from what I want, te zien. “Hoe komt het nou dat we blijkbaar intuïtief niet de goede dingen willen? Dat het uiteindelijk een soort zelfvernietiging is? Ik denk daar waar ons instinct ons in de steek laat, cultuur begint. Dat is waar het Labyrint over gaat.”

Het Labyrint is tijdens Dutch Design Week te zien in het Klokgebouw op Strijp-S.