Sessie gezondheid als valuta: obstakels en kansen in de praktijk

Drempels benoemen en voelbaar maken. En kansen en toekomstige richtingen verkennen. Dat waren de uitgangspunten bij de sessie die werd georganiseerd door de Embassy of Health. Hierbij waren onder andere Fontys Center of Expertise Health, de Provincie Noord-Brabant, kennisorganisatie Vilans en netwerkorganisatie Alles is Gezondheid aanwezig. Ook Design Innovation Group, Buro Zorgelozer, Aline Gerards & Hedwich Hooghiemstra, Mecanoo Architects en Redesigning Psychiatry deelden praktijkvoorbeelden en inzichten. “Juist doordat je allerlei belanghebbenden in de zorg bij elkaar zet, creëer je een mooie gelegenheid om nieuwe inzichten te krijgen”, aldus Mario Tedde die als service designer van Vilans aanwezig was bij de sessie. “We hebben allemaal een stukje van de puzzel in handen. Die moet je natuurlijk op een goede manier gaan leggen om langdurige zorg en gezondheid structureel te kunnen verbeteren.”

“Deze sessie helpt om ingewikkelde thema’s op een andere manier bespreekbaar te maken en mensen erover aan het denken te zetten”, meent Elles Breebaart van de Provincie Noord-Brabant. “Bovendien is het inspirerend om met andere organisaties en designers naar eenzelfde uitdaging te kijken.”

Voorbeelden van ontwerpers

De sessie begon met drie praktijkvoorbeelden die licht werpen op de verkenningen binnen het thema ‘Gezondheid als Valuta’. Het project Samen Drempels Over van Design Innovation Group (DIG) & Vrijwilligers Centrale Huizen met Buro Zorgelozer richt zich bijvoorbeeld op het versterken van netwerken van ouderen via vrijwilligerswerk. ‘Hierbij staat een toolkit centraal die gelijkwaardigheid en wederkerigheid bevordert en die zich richt op het creëren van duurzame relaties en netwerkvergroting. Ouderen en vrijwilligers gaan met elkaar aan de slag onderzoeken of en wat voor (verloren) interesses er zijn, wat in de buurt gebeurd (sociaal en fysiek)’ aldus Mila van Rijs ontwerper bij DIG.

Ontwerper Gerjanne van Gink was namens Buro Zorgelozer aanwezig. “We zochten in dit project naar manieren waarop vrijwilligers anders kunnen worden ingezet. Het is bijvoorbeeld heel belangrijk hoe je de dingen die vrijwilligers doen benadert. Er zijn bijvoorbeeld mensen die iedere week boodschappen doen voor een oudere buurvrouw. Dat doen ze gewoon omdat dit ook voor henzelf goed voelt. Als je dit soort bezigheden ineens vrijwilligerswerk gaat noemen, dan heeft dit meteen een andere waarde binnen onze huidige maatschappij.”

Het project Publieke Stilteruimtes van Aline Gerards & Hedwich Hooghiemstra onderzoekt de implementatie van publieke stilteruimtes. Het is geïnspireerd door eerdere successen in verzorgingstehuizen. Maar, de ontwerpers ervaren uitdagingen in de praktische uitvoering, zoals financiering en onderhoud. Het project roept vragen op over de waarde van preventieve gezondheidsinitiatieven en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

En Mecanoo en Redisigning Psychiatry ontwierpen samen een gespecialiseerde zorgunit voor intensieve geestelijke gezondheidszorg. De focus lag hierbij op het creëren van een plek waar de omgeving op alle niveaus bijdraagt aan de gezondheid en het herstelvermogen van mensen.

‘Zorgen voor’ als wisselwerking

In drie verschillende groepen gingen de deelnemers vervolgens in op verschillende verkenningen die op basis van een eerdere sessie waren gedefinieerd. In de eerste groep werd gediscussieerd over ‘Zorgen voor’ als wisselwerking. “Er wordt in onze maatschappij en specifiek ook over gezondheid veel in economische termen gesproken”, vertelt Marleen. “Je ‘investeert’ bijvoorbeeld in een relatie, maar dit soort termen bieden niet altijd ruimte voor de zachtere waardes die erbij komen kijken. Maar hoe geef je die waardes ruimte? Daar werd in deze groep over gesproken.”

Gezondheid voelbaar aan de besluittafel

In een andere groep werd gezocht naar hoe je gezondheid voelbaar kunt maken aan de besluittafel. In deze groep werden de obstakels en kansen van preventieve gezondheidsinitiatieven geanalyseerd, waarbij de noodzaak van een gedeelde taal en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor gezondheid centraal stonden. “Bij elke soort overheid wordt natuurlijk aan verschillende soorten onderwerpen gewerkt”, aldus Marleen. “Maar heel vaak hebben die onderwerpen ook consequenties op gezondheid, zonder dat dit eigenlijk officieel onderwerp van de gespreksstof is.”
“Hoe groter een overheid, hoe abstracter sommige thema’s doorgaans worden”, vertelt Gerjanne van Gink hierover.

Gezondheid als vanzelfsprekendheid in de leefomgeving

Die gedachte sluit aan bij waar in de derde groep over werd gesproken: gezondheid als vanzelfsprekendheid in de leefomgeving. Hierbij schoven Mecanoo, Redesigning Psychiatry, Fontys en Vilans aan. Deze groep verkende hoe gezondheid geïntegreerd kan worden in de dagelijkse leefomgeving en wat de rol van relaties hierin is.

“Bij het thema gezondheid is elkaar ontmoeten en het opbouwen van een relatie heel erg belangrijk. Dat is altijd het startpunt. Het heeft een grote invloed op je bereidheid om voor elkaar te zorgen.”, zegt Mario. “Om een relatie te kunnen opbouwen, moet je elkaar wel kunnen zien en begrijpen. Taal speelt hierin een cruciale rol, want of je nu zorgprofessional, architect of gewoon buurtbewoner bent: je moet als het ware een taal spreken die iedereen begrijpt.” In de groep werd volgens Mario onder andere onderzocht wat het belang van een tijdsgeest is waarin ontwikkelingen zich afspelen. “Niet alles wat je bedenkt, werkt voor altijd. Je zult je leefomgeving dus flexibel moeten inrichten zodat voortschrijdende inzichten over gezondheid en je eventueel veranderende behoefte aan zorg, als vanzelfsprekend aanwezig zijn.”

Belangrijke thema’s en obstakels

De doelen van de drie voorgaande verkenningen bereik je niet zomaar. Er spelen altijd obstakels. De meest voorkomende obstakels werden door de deelnemers benoemd en vervolgens symbolisch in fysieke vorm neergelegd. Zo werden ze ook letterlijk voelbaar, wat helpt bij het analyseren ervan, meent Marleen.

Volgens de creatief leider werd het woord ‘taal’ verschillende keren als drempel genoemd. “Er is zoveel verschil in taal. Een ontwerper vat iets bijvoorbeeld heel anders in woorden dan een overheid. En ook binnen een overheid heb je -als je gezondheid wilt positioneren- telkens met andere afdelingen en dus ook weer ander vakjargon te maken. Naast een drempel, is taal natuurlijk ook een kans omdat je ermee tot verbeelding kan spreken.”

Daarnaast werden financiering, relaties, waarde perceptie, flexibiliteit en aanpassing en tijd en ruimte als thema’s en drempels aangestipt. “Dat woord ruimte is erg belangrijk. Om een gezondere maatschappij te krijgen, moet er natuurlijk ruimte zijn om iets te gaan doen, zonder dat het van tevoren dichtgetimmerd is. Er moet ruimte zijn om samen met elkaar aan de slag te gaan.”

“Bij complexe maatschappelijke vraagstukken, waarbij de wens is om ‘voorwaarts te struikelen’, zijn bepaalde condities essentieel: ruimte, relaties en taal”, voegt sessie-deelnemer Joost Boerenkamp van Alles is Gezondheid toe. “Zonder deze condities is het moeilijk een voedingsbodem te creëren voor verdere stappen. Ruimte omvat tijd en middelen, maar ontstaat vooral in perceptie, door los te laten en vertrouwen. Het is een interactieproces, steeds opnieuw ruimte maken voor nieuwe mogelijkheden. Social design biedt hier grote waarde door deze ruimte zichtbaar, voelbaar en tastbaar te maken.”

Toekomstige richtingen

Mario Tedde ziet de afgelopen meet-up van de Embassy of Health als een mooie gelegenheid om samenwerkingen te hebben verkend. “Elkaar ontmoeten is sowieso erg waardevol en ik proefde een open houding en nieuwsgierigheid naar elkaar bij de totaal verschillende organisaties en deelnemers die hier bij elkaar waren. Voor een volgende sessie zou ik het interessant vinden als er iemand aansluit die juist vanuit financiën met gezondheid bezig is. Bijvoorbeeld vanuit een zorgverzekeraar. Het lijkt me interessant om ook dit spanningsveld op te zoeken.”

Gerjanne van Gink denkt dat ook gemeentelijke overheden onmisbaar zijn bij dit soort sessies: “Ik zou bijvoorbeeld heel graag bestuurders van steden of dorpen aan tafel zien. Uiteindelijk spelen veel vraagstukken zich immers op gemeentelijk niveau af.”

“Binnenkort gaan we met ontwerpers in gesprek om te kijken hoe ontwerpkracht een andere lens kan bieden om naar dit soort vraagstukken en drempels te kijken”, vult Marleen aan. Ook een volgende sessie van de Embassy of Health zal zich daar meer op toespitsen, voorziet de creatief leider. “Daarbij is het belangrijk om niet alleen het eindresultaat, maar vooral ook het proces te laten zien. We willen het gezondheid als valuta-gedachtengoed op zo’n manier neerzetten dat je niet alleen als zorginstelling er iets van kunt leren. Ook voor mensen die bijvoorbeeld op een afdeling bij een provincie werken die op het eerste oog bijvoorbeeld niet met gezondheid te maken hebben, willen we die bredere manier van kijken meegeven.”

Op DDW maakt de Embassy of Health De Wachtkamer als expositie concept. Een plek waar tijd niet geld, maar juist aandacht is. Het wordt een omgeving waar we letterlijk de ruimte en de tijd nemen om met elkaar even stil te staan en uit te wisselen op het ontwerpproces en het omarmen van deze zachte waarden. De ontwerpers die hebben deelgenomen aan de sessie van het artikel worden ook gevraagd om vanuit de ‘waarde’ die centraal staat in hun project een deel van De Wachtkamer vorm te geven. Bijvoorbeeld een wachtkamer waar relaties voorop staan in plaats van de transactionele benadering waarin efficiëntie de baas is.