Van de marge naar het midden

De inzet van design binnen de zorg kan een waardevolle, verrijkende en innovatieve manier zijn om een frisse aanpak te ontwikkelen voor de uitdagingen waar de zorgsector voor staat. Tegelijkertijd toont de praktijk dat deze uitwisseling geen instant weg naar succes is. Tijdens de serie Duurzame inzet ontwerpkracht in de zorg, gingen deelnemers en betrokkenen uit de zorg, design, wetenschap en onderwijs in gesprek over knelpunten en kansen die kunnen ontstaan wanneer domeinen samenwerken. Initiatiefnemer Joost van Wijmen blikt terug.

De projecten

In de serie Duurzame inzet ontwerpkracht in de zorg, stonden de projecten FysiekFabriek, Re-creatie en ENCOUNTER centraal. Het project FysiekFabriek brengt mensen met een fysieke beperking in contact met ontwerpers om gezamenlijk nieuwe praktische hulpmiddelen te ontwikkelen. De ontwerpers van Re-creatie leggen verbinding tussen mensen met een beperking en hun omgeving. Dit gebeurt met zorg voor mens, materiaal en de leefomgeving. ENCOUNTER#9 bestond uit een serie ontworpen ontmoetingen tussen ouderen uit woon-zorglocaties en jongeren in opleiding tot sociaal werker, met als doel van elkaar te leren. Aan de hand van ervaringen uit de drie projecten werden kansen, knelpunten en uitdagingen verkend.

Toegevoegde waarde

De aanwezige experts herkenden de toegevoegde waarde van social design in een aantal overeenkomstige werkwijzen. Het ontwerp was een herhalend proces van ‘doen-denken’, analyseren en aanscherpen. Eerst werd het vraagstuk, waarvoor de ontwerpers werden uitgenodigd, afgepeld en onderzocht. Dit bracht een proces opgang waarbij achterliggende knelpunten, wensen, doelen en ambities van de organisatie werden opgehaald of opnieuw gedefinieerd. Via verhalen maakten ze complexe situaties ervaarbaar. Daarnaast handelden ontwerpers met oog voor de ander, leverden ze maatwerk, zetten ze relaties centraal en laveerden ze langs gangbare protocollen. Hierdoor boden ze een context waarbinnen deelnemers floreerden. Het zorgvuldig toepassen van bovenstaande bleek telkens de kracht en is kenmerkend voor social design.

Geitenpaadje

Aanwezigen constateerde ook dat ontwerpers anders werken dan zorgprofessionals. Ze verhouden zich elk tot andere regels. De taak van zorgprofessionals is kwalitatieve zorg bieden aan mensen die dat nodig hebben, ondersteund door regels, ‘protocollen’ en financiële systemen. Van ontwerpers wordt juist verwacht dat ze buiten gangbare conventies werken. Ze mogen dus met ‘meer vrijheid’ werken en bieden daarmee een geitenpaadje uit de soms knellende werking van het zorgsysteem.

Holistische aanpak

De combinatie van de genoemde vrijheid en de werkwijze van social designprojecten creëert ruimte voor andere accenten in de zorgverlening. Relaties tussen mensen vormen hierbij het uitgangspunt, met ruimte voor aanpassingen naar de eigen praktijk of situatie. Dat biedt een meer mensgerichte of holistische aanpak en kantelt de blik op actuele problemen, zoals werkdruk of personeelsuitstroom.

Positionering

Hoewel de aanwezige experts dus kansen zagen, keken ze ook kritisch naar de knelpunten. Om werkelijk verandering te laten plaatsvinden moet een pilotproject kunnen transformeren naar een werkwijze die duurzaam onderdeel wordt van de reguliere zorg. Dat vraagt structureel om ruimte, tijd, energie en geld. Organisaties, beleidsmakers en politieke bestuurders zullen dan ook onorthodox moeten omgaan met financiering, de inzet van (zorg)professionals en de definitie van zorg. Een mogelijke aanpak is om design te positioneren als veranderkundig instrument, waarbij de design-werkwijze wel gewaarborgd moet blijven.

De ontwerper moet ook aan de slag. Deze betreedt een ‘vreemd’ domein. Hier aansluiting vinden is niet vanzelfsprekend. Dat vraagt om een emanciperende houding waarbij de ontwerpende of artistieke werkwijze als unieke deskundigheid wordt gepositioneerd.

Impact

Voor een goede positionering is het ook belangrijk om de werking van social design inzichtelijk te maken. Je zou kunnen zeggen: om bewijslast te leveren over de opbrengsten aan instellingen, bestuurders, partners en financiers. Dit bestaat uit wetenschappelijke, artistieke, beleidsmatige duiding van de opbrengsten van projecten. Waarbij het duidelijk is dat wanneer de blik alleen strak gericht blijft op meetbare feiten (de harde impact), er geen oog is voor de subjectieve kwaliteiten (de soft impact). Dat maakt zorg eenzijdig. We zien dit bijvoorbeeld terug in het beheersen (controleren) of het optimaliseren (meer voor minder) van de zorg.

Lef

Wanneer social design enkel in de marge wordt ingezet als quick fix, zonder daadwerkelijke ruimte te maken voor uitwisseling tussen alle betrokkenen, is dit avontuur gedoemd te mislukken. De kracht zit in de samenwerking tussen alle betrokkenen en belanghebbende.

Wil social design een rol spelen bij toekomstige uitdagingen in de zorg dan is het van belang om het wezenlijk deel uit te laten maken van bestaande structuren in de zorg. Want door uitwisseling in de praktijk ervaren we elkaars expertise, knelpunten, beperkingen, durf en oplossingen en ontstaat er een levensvatbare aanpak. Dat kost naast tijd en geld ook lef, want in de praktijk zien we deze aanpak soms ook falen. Maar pas vanuit een leerzame wrijving tussen design en zorg kan een andere aanpak wortelen en groeien.

Lees hier het volledige artikel.

Het complete artikel is terug te vinden op de Social Design Showdown website. Joost van Wijmen (initiatiefnemer en social designer) destilleert in dit artikel wat boven kwam drijven tijdens drie expertmeetings over de duurzame inzet van ontwerpkracht in de zorg. De reeks werd opgezet door Joost van Wijmen en Jetske van Oosten in opdracht van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie, binnen de context van de Embassy of Health.

Het artikel beschrijft de overkoepelende kwaliteiten, herkenbare uitdagingen en breder inzetbare kansen van social design. Deze inzichten zijn voor veel ontwerpers een dagelijks onderdeel van hun praktijk. Het artikel voorziet dan ook in de behoefte aan kennisdeling hierover.