Vijftien boerderijen als metafoor voor ons voedselsysteem

“Een goede en vruchtbare eerste stap”, blikt Barbara Vos, creatief leider van de Embassy of Food, terug. De Rabobank, partner van de Embassy of Food, stelde het Depot in hartje Rotterdam voor als podium voor de aftrap. Binnen het Depot van Boijmans Van Beuningen heeft de Rabobank een ruimte waar zij een deel van haar kunstcollectie deelt met het publiek. De bank heeft zo’n 2500 kunstwerken waarvan een gedeelte in de panden hangt en een aantal leent zij uit aan musea. Met Barbara Vos, Verily Klaassen, hoofd kunstzaken bij de Rabobank, en visual storyteller Rogier Klomp blikken we terug op 29 juni.

Storytelling, onderzoek en mapping

“De wereld achter ons voedsel is complex”, stelt Vos. “Er zijn veel gegevens en onderzoek over onder meer hoeveel er in Nederland geproduceerd en geëxporteerd wordt, de staat van de bodem en de stikstofcrisis. Daarnaast gaat het ook over het identiteit en cultuur, iets wat zich veel lastiger in cijfers laat zien. Juist hier kan verbeeldingskracht een belangrijke rol spelen, om deze verschillende waarden tot elkaar te laten verhouden én nieuwe perspectieven te tonen.”

Om de nieuwe koers van de Embassy of Food goed te introduceren, werd er gekozen voor verschillende vormen om te laten zien hoe ontwerp en voedsel samen kunnen komen. Fotograaf en filmmaker Kadir van Lohuizen liet met zijn foto’s zien hoe het Nederlands voedselsysteem eruitziet. Vos: “We zijn als Nederland tweede grootste voedselexporteur. Van Lohuizens foto’s spraken tot de verbeelding. Zijn werk is agenderend. Hij wil iets laten zien dat voor de meeste mensen onzichtbaar is.”

Vervolgens ging Vos in gesprek met Femke Coops, Industrieel Ontwerper en promovendus aan de Technische Universiteit Eindhoven, Designer in Residence bij het Design Impact Transition (DIT) Platform en het Dutch Research Institute for Transitions (DRIFT). Coops onderzoekt de menselijke kant bij transities en hoe je transities vormgeeft.

Vos: “Femke onderzoekt de pijnpunten en frictie van mensen bij veranderingen. Een ander systeem betekent ook afscheid nemen. Femke heeft de gave dit in hele heldere taal met haar onderzoek te duiden en met workshops haar bevindingen te testen. Het zelf ervaren is een interessante design methodiek om meer mensen mee te nemen in de knelpunten.”

Deze twee perspectieven vormden de introductie op verschillende benaderingen van kijken naar het voedselsysteem. Vervolgens gingen de aanwezige ontwerpers, voedselexperts, waterexperts en doeners, zelf aan de slag met hun kennis bij de mapping, gemaakt door visual storyteller Rogier Klomp.

Van technologisch doorontwikkelde boerderij tot natuurbeheerder

Klomp vertelt verhalen met beeld. “Ik maak verhalen over complexe systemen zoals het basisinkomen, algoritmes en polarisatie op het internet. Dat kan uiteindelijk elke vorm aannemen, maar het begint bij tekenen en het in kaart brengen van alle factoren en spelers.” In samenwerking met Vos en Jelleke Raats, projectleider Embassy of Food zette Klomp deze keer zijn tanden in het verbeelden van het Nederlandse voedselsysteem.

Vos: “Rogier maakt iets abstracts heel helder. Hij geeft het onderzoek, wat er is gezegd en gedaan als het ware een gezicht. Van de dilemma’s waar je tegenaan loopt tot aan de visies waar we naartoe willen. Dat is de reden waarom we met hem samenwerken. Voor de komende expo van Dutch Design Week (DDW) gebruiken we de boerderij en hoe deze er uit zou kunnen zien, als metafoor voor de toekomst van het voedselsysteem.”

“Waar denk je aan bij een boerderij?”, vraagt Vos. “Sommigen hebben een soort idyllisch beeld met vrolijke dieren, wuivende granen tijdens golden hour en blije boeren. Dat beeld is misschien wel verouderd. Onze ideeën over hoe een boerderij eruit zou moeten zien, veranderen. Misschien is de toekomstige boerderij een bioreactor, of wordt een veehouder een kweekvleeshouder.” Klomp maakte een map van 15 boerderijen met in het midden een boerderij van nu.

“Naast een geromantiseerd beeld van een boerderij, is er ook een puur op rendement gerichte, super efficiënte boerderij,” gaat Klomp verder. De boerderijen aan de rechterkant zijn allemaal toekomstige boerderijen die technologisch zijn doorontwikkeld. “Bijvoorbeeld een boerderij als een soort datagenerator waardoor een boer met data aan precision farming kan gaan doen.”

Naar links waren het vooral boerderijen die onderdeel vormen van de natuur. Klomp: “Boerderijen die samen met de natuur tot nieuwe manieren van eten komen en waar regeneratie centraal staat. De boer met primaire rol als natuurbeheerder. Of de boerderij als een community, een plek om samen te komen.”

In gesprek over ideeën en zorgen

Tijdens de kick-off plaatste iedereen naar hartenlust post-its. Verily Klaassen, hoofd kunstzaken bij de Rabobank: “Dat was ook de vraag: denk mee. Er is heel fanatiek meegeschreven en meegedacht. Wat weer voer is voor Rogier voor de volgende fase.” Alle tekeningen zijn geplaatst in een ‘Miro-bord’ dat met iedereen is gedeeld. Vos: “Om terug te kijken en er nog even bij stil te staan. Uiteindelijk hadden we toch te weinig tijd.”

Ook krijgt de tekening een plaats binnen de Rabobank, laat Klaassen weten. “Deze tekening is een waanzinnig goed middel om met elkaar in gesprek te gaan. Het laat meteen zien waar het omgaat. Dat is de beeldende kracht van het schetsen van mogelijke verre horizonnen. We willen de ideeën, maar ook de angsten en zorgen die mensen hebben, horen en erover in gesprek gaan.”

Daarop vult Vos aan: “We willen met alle doeners en denkers het gesprek over de toekomst van ons eten opnieuw vormgeven. Zodat we aan de slag kunnen. Dat er veel verschillende ideeën bestaan over het hoe, maakt niet uit. We willen een plek neerzetten waarin je van elkaar kan leren en inspiratie op kan doen, waar jij vervolgens mee aan de slag kan. Wat we willen, is – en deze zin ‘leen’ ik even van de Rabobank – op ‘gedeelde bodem’ staan. Daar hebben we Rogier dus voor gevraagd.”

Verbeelding en empathie

Klomp: “Daarbij is verbeelding natuurlijk belangrijk, maar ook empathie. Als ontwerper verdiep je je in de spelers. Het is bij zo’n transitie belangrijk dat het niet alleen over technische ontwikkelingen gaat, maar dat je ook kijkt naar hoe je de mensen meeneemt.”

De kick-off was dan ook vooral bedoeld om met elkaar te ontdekken wat we missen, gaat Vos verder. “Zowel in de toekomstperspectieven als binnen de groep. We willen het opengooien om nog breder te kijken naar alternatieven. Wat moeten we nog inzichtelijk maken om die gedeelde bodem te creëren? Wie moeten we betrekken? Deze meet-up was een hele goede voeding voor de volgende stap.”

Dat vindt ook Klaassen. Voor de Rabobank is het noodzakelijk om samen met de creatieve sector te werken aan die gedeelde bodem, laat ze weten. “Dat is een van de belangrijkste redenen waarom we partner zijn geworden van Dutch Design Foundation. Rabobank voelt dat we een welvarende samenleving met elkaar hebben gecreëerd, maar die is ook op een aantal fronten onhoudbaar. Zo piept en het kraakt bijvoorbeeld in ons voedselsysteem.”

“De Rabobank is een systeem speler, niet alleen als bank, maar ook omdat wij veel food en agri klanten hebben. Daarnaast hebben we veel collega’s (43.000 wereldwijd, red.) en die moeten allemaal eten. Voedsel speelt dus een sleutelrol. Ik zie deze kick-off dan ook als een veelbelovende start om de voedseltransitie op een andere manier, en misschien betere manier, te kunnen benaderen. In ieder geval door andere en betere vragen te stellen.”

Vos: “Dat gevoel van noodzaak om het anders te gaan doen, voelde je bij iedereen die middag. Daarmee hebben we volgens mij al de helft gewonnen.”

Op tour

Het succes van de middag werd ook versterkt doordat we elkaar live konden zien, gaat Vos verder: “Voor zo’n eerste meet-up vond ik het zo belangrijk dat we elkaar fysiek konden zien. Dat je het werk van Rogier kon ervaren en het gevoel hebt invloed uit te kunnen oefenen op het product en het onderzoek. Dat je omringd wordt door het werk van ontwerper Arne Hendriks en van onderzoeker en cartograaf Carlijn Kingma laat zien dat een andere blik het gesprek echt anders vorm kan geven.” De locatie werd mogelijk gemaakt door de Rabobank die binnen Boijmans en Beuningen een eigen tentoonstellingsruimte heeft waar zij een deel van haar kunstcollectie met het publiek deelt.

Terugkijkend is Vos er stellig van overtuigd dat ze met de Embassy op toer moet tussen DDW’s door. “Het is belangrijk om meerdere perspectieven te betrekken. Als het over voedsel gaat, dan heb je het ook over boeren en tuinders. Dan wil je niet alleen horen hoe ze het doen, dat wil je zíen.”

Na DDW start de Embassy of Food met de meet-ups door het land, zoals bij De Kleine Aarde in Noord-Brabant en in Friesland. 

Daarnaast organiseert de Embassy of Food vier keer per jaar een meet-up met als belangrijk moment Dutch Design Week, van 21-29 oktober in Eindhoven.