Vreemd-gaan met het Makerscollectief – Het onbekende ontdekken

Doen!

Nadiye Çakir gaf die middag “heel officieel toestemming om een keer iets anders te doen dan jullie gewend zijn”. “We gaan samen het onbekende ontdekken.” Çakir is strategisch en sociaal ontwerper bij het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV). Ze werkt binnen JenV bij de directie Kennis, Innovatie en Strategie. Tegenover de rijksambtenaren met wie Çakir samenwerkt is ze een vreemde eend in de bijt. Met nog tien andere makers verspreid over de verschillende onderdelen van JenV en daaraan verbonden uitvoeringsorganisaties, vormt ze het Makerscollectief. Begin mei introduceerde het makerscollectief zich met een conferentie aan de buitenwereld. Tijdens de workshop ‘Vreemd-gaan met het Makerscollectief’ ervaarden ambtenaren, beleidsmakers hoe het is om met elkaar samen te werken door te gaan doen!

Na een wat chaotisch proces om de achttien beleidsmakers te koppelen aan een ontwerper, vormden zich weer zes groepen van ongeveer drie duo’s. Elke groep met een maker uit het Makerscollectief als facilitator. Zoals Rick van Vliet, beleidsmedewerker bij JenV en afgestudeerd industrieel ontwerper. Hij is vorig jaar aangenomen voor innovatie binnen het Directoraat Generaal Straffen en Beschermen. “Waar Nadiye het hele ministerie faciliteert, faciliteer ik de 250 collega’s binnen het Directoraat Generaal. Ik help ook daadwerkelijk beleid te formuleren.”

Geen usual suspects

Van Vliet geeft zijn duo’s voor vertrek naar buiten nog een korte uitleg: “Wat je wilt, is andere mensen spreken dan normaal. Geen usual suspects.” Voegt een definitie van ondermijning toe, een A4 met voorbeeldvragen en ruimte om aantekeningen te maken, en een schrijfplank. Vervolgens gaan de tweetallen de straat op. Er is een dik uur om de gesprekken aan te gaan.

Het ene duo begint wat aarzelend, op wie stappen ze af? Het liefst op iemand die wel iets van ondermijning afweet, maar wie? Anderen stappen direct op de eerst de beste persoon af. Op de zonovergoten middag weet elk duo meningen en inzichten op te halen. Sommige duo’s spraken er zeven andere vier. Sommigen spraken meer mensen aan, maar velen hadden geen tijd. Elke groep haalde hoe dan ook andere perspectieven en inzichten op. Van Vliet: “Als je zeven mensen aanspreekt en niemand heeft tijd, is dat ook een inzicht.”

Schetsen

Mensen die tijd hebben, geven uitgebreid een mening, al dan niet over ondermijning, wat toch een containerbegrip lijkt. Al heeft die ene Italiaanse ijsverkoper duidelijk geen mening – spreek uit: mijning – over ondermijning. Twee mannen nemen uitgebreid de tijd om helemaal leeg te lopen over hoe slecht het gesteld is met het respect in Nederland en dat het geweld alleen maar toeneemt. Weer een ander neemt rustig de tijd om uit te leggen dat ongelijkheid in de basis het begin van de problemen is. Of de jongeren die na een uitleg over ondermijning roepen: “Oh, dat noemen wij schetsen!.”

Bij terugkomst in de Toren van JenV, presenteren de duo’s de inzichten aan andere duo’s. “Wie kan er het beste aan jullie tekenen?”, vraagt tafelfacilitator Van Vliet. Uiteindelijk staan na een kwartiertje op een A4 de bevindingen verbeeld en hier en daar verwoord. Wat blijkt, uit die brei – van op het oog geen nieuwe inzichten – is een rode draad te halen. Bijvoorbeeld spreken burgers en overheid dezelfde taal? Wordt beleid geschreven op de juiste inzichten? Na een uur van serieus en enthousiast discussiëren, nieuwsgierig en kritisch doorvragen, tekenen en soms knippen en plakken, weet elk groepje van drie duo’s de bevindingen te vertalen naar een poster. Kort en krachtig zijn zes samenvattingen van inzichten aan het eind van de middag zichtbaar.

Nadenken achter je bureau

Emy Bensdorp, maker uit het Makerscollectief en social designer bij Reclassering Nederland, wil wel realistisch zijn: “Dit is natuurlijk een kleine workshop, een testje. We lossen hier ondermijning niet mee op, maar het geeft een mooi zicht op hoe je op een andere manier informatie kunt ophalen. Anders dan alleen maar heel hard nadenken achter je bureau.”

Binnen Reclassering Nederland houdt Bensdorp zich bezig met de impact van de werkstraf. “We hebben een kleine 2 miljoen uur te besteden, waar willen we die instoppen? Dat is mijn dagtaak.”

Bensdorp rolde als het ware in het Makerscollectief, vertelt ze. “Toen ik, zo’n anderhalf jaar geleden, bij Reclassering Nederland begon hoorde ik dat er ook andere ontwerpers binnen het veiligheidsdomein werken.” Olof Schuring, Innovatie adviseur binnen JenV, én samen Çakir en Van Vliet, een van de initiatiefnemers van het collectief, vroeg Bensdorp maker te worden.

Een clubje onverwachte makers in

“Als ik aan collega’s uitleg wat het Makerscollectief is, dan zeg ik ‘we zijn een clubje makers die werken in overheidsinstanties in het veiligheidsdomein als individuen. In het Makerscollectief zoeken elkaar op om ervaringen te delen, van elkaar te leren en mee te denken op elkaars casussen’. Op evenementen, zoals deze workshop, presenteren we onszelf naar buiten toe, zodat we gevonden worden. Zodat ambtenaren met een idee of een frustratie naar ons toe kunnen komen om daarmee ontwerpend. aan de slag te gaan.”

René Poort, strategische adviseur bij Reclassering Nederland, kwam anderhalf jaar geleden met het idee om een social designer in dienst te nemen. Dat werd Bensdorp. “Je kan me een klassieke beleidsmedewerker noemen”, zegt de strategisch adviseur die zo’n twintig jaar ervaring heeft binnen Reclassering Nederland. “Wat mij erg aanspreekt, is dat je meer van onderaf dan van bovenaf beleid leert maken, met andere technieken en methoden. Ik kan bijvoorbeeld goed schrijven en analyseren. Dat zijn echt standaard beleidskwaliteiten. Emy denkt meer in beelden. Dat klinkt misschien platvloers, maar het is wel zo en het helpt me enorm.”

De weg wijzen

Het eerste half jaar kwamen Poort en Bensdorp uit veel doodlopende steegjes terug, gaat Poort verder. “Onze stappen waren toch nog iets te ver. Steeds weer zei Emy: ‘Dit werkt dus niet, wat dan?’ We gaan gewoon aan de slag, interpreteren en kijken hoe ver we komen.” Volgens Poort past die manier van werken niet binnen de ‘infrastructuur’ van Reclassering Nederland. “Emy werkt kort cyclisch, gaat gewoon aan de slag. Van mij verwacht de directie een stappenplan met mijlpalen waarover ik rapporteer. Als ik een voorstel heb waar de directie ‘ja’ of ‘nee’ op moet zeggen, zijn we snel twee soms wel zes weken verder.”

Poort wijst Bensdorp de weg binnen Reclassering Nederland. Met zijn ruim twintig jaar aan ervaring en opgedane ‘credits’ krijgt hij binnen de bestaande ‘infratstructuur’ toch snel zaken voor elkaar. Voor Bensdorp is het dan ook logisch dat Poort ook maker is binnen het Makerscollectief. Bensdorp: “Hij bedenkt nieuwe concepten, legt onverwachte lijnen, durft dingen te proberen uit te zoeken en haalt maakkracht in huis. Hij is een soort verkapte creatief en schrijft blogs, zo maakt hij dingen zichtbaar.”

Dat het Makerscollectief uit makers uit  het gehele veiligheidsdomein bestaat,  is voor Poort een groot voordeel.  “Reclassering Nederland is onderdeel van een groter systeem. Als wij iets anders willen gaan doen, moeten we bijvoorbeeld ook met Openbaar Ministerie (OM) praten. Als het OM blijft zeggen we moeten nu linksom, terwijl wij rechtsom willen, dan houd je elkaar wel een beetje gevangen.”

Ademhalen

Aan een andere tafel staat tafelfacilitator Senna Snel, strategic designer bij het OM én maker in het Makerscollectief. “Vandaag gaat het echt heel goed. Ik heb een creatieve tafel, iedereen zit heel lekker te werken en zijn veel met elkaar in discussie. Ik hoef vrij weinig te doen”, zegt ze met een knipoog.

Net als Bensdorp onderschrijft Snel de kracht van het Makerscollectief om regelmatig met andere makers samen te komen. “In je werk krijg je veel weerstand over je heen, want  mensen zijn gewend om iets op een bepaalde manier te doen, ze zijn soms heel rechtlijnig. Terwijl je als designer in een soort loop bezig bent. Binnen het OM is daar niet altijd ruimte voor, dat kan af en toe best frustrerend en eenzaam zijn. Dan is het fijn als er andere mensen zijn die zeggen: ‘Ademhalen, hoort erbij, niet opgeven.’” 

Voor Snel zijn de vierwekelijkse bijeenkomsten op maandagochtend erg waardevol. “Dat zijn onze maakochtenden, dan komen we met alle makers bij elkaar en werken we aan een case. In de waan van de dag heb je daar niet altijd tijd voor.  Ook leer ik dan over wat er bijvoorbeeld bij de Reclassering speelt.”

Beweging

Terug naar maker Van Vliet. Voor hem was de eerste keer dat hij met alle makers bij elkaar zat al een van de hoogtepunten van het Makerscollectief. “We waren toen nog maar met vijf, allemaal met een achtergrond in ontwerp, allemaal nog maar kort in dienst bij JenV, OM of Reclassering Nederland. Allemaal met het gevoel: we zitten hier bij elkaar omdat we dit belangrijk vinden, omdat we inzien dat dit nuttig is. We snapten allemaal dat we niet in onze eigen koker moesten gaan werken. Die eerste kennismaking voelde zo vertrouwd dat het ook logisch werd om een beweging in gang te zetten.” 

Çakir blikt tijdens de afsluitende plenaire reflectie terug op de middag. “Fantastisch dat jullie hier waren. Jullie kwamen vanuit allerlei hoeken en windrichtingen om samen te werken. Dat bracht veel energie, in ieder geval aan mijn tafel.” In haar afronding duidt Çakir kort nog een streven van het Makerscollectief: “We willen naar een situatie binnen de Rijksoverheid waarin mensen vragen: ‘Hoezo heb je nog geen maker? Je hebt toch ook een communicatie-adviseur of hr-adviseur? Waar is jullie ontwerper?”