WDE Spotlight: De Nacht Club

Kunnen jullie iets meer over jezelf, jullie achtergrond en jullie ontwerppraktijk vertellen?

Wij zijn Jaap Warmenhoven en Marjolein Vermeulen, initiatiefnemers van De Nacht Club. 

Jaap: ik ben opgeleid als politicoloog/bestuurskundige. Ik heb vijftien jaar bij consultancybureau Twynstra Gudde gewerkt. Parttime, daarnaast was en ben ik muzikant en performer. Ik zocht naar manieren om die werelden van elkaar te laten profiteren. De werelden van de dag en de nacht, zou je kunnen zeggen. Ik begon samenwerkingen te maken tussen kunstenaars, ontwerpers en mijn opdrachtgevers bij de landelijke en lokale overheid. Steeds vaker kwam de term social design naar boven als term voor wat ik doe: het creëren van contexten, ruimte maken voor nieuw denken en handelen. Ik stond aan de basis van wat nu de social design afdeling is bij Twynstra Gudde. Sinds drie jaar heb ik mijn eigen praktijk in social design, Matching Futures. Soms op strategisch niveau, soms als maker in wijken of organisaties. Het liefst tegelijk, dat vind ik het mooist.

Marjolein: ik ben opgeleid als ontwerper aan de kunstacademie in Rotterdam. Samen met Myrthe Veeneman vorm ik nu zeventien jaar ontwerpstudio MV design. Ik heb daarnaast altijd lesgegeven, eerst aan de Hogeschool Den Haag en ben ruim twaalf jaar verbonden aan de Willem de Kooning Academie. Ik werk voor organisaties met een maatschappelijke missie, dat begon met de conceptontwikkeling van interactieve platformen en digitale innovaties. Altijd in co-creatie. De laatste jaren raakte is als social designer betrokken bij participatie en veranderprocessen van overheden, zoals de Omgevingswet en de energietransitie. Ik ging daarin samenwerken met organisatieadviseurs, waaronder met Jaap. Ik ontdekte hoe krachtig het is om niet alleen relevante concepten te ontwikkelen, maar dat nieuw perspectief nodig is om dingen te kunnen veranderen. Voor mij is De Nacht Club een nieuw perspectief voor hoe je werkt aan veiligheid in de wijk. 

Jullie project is tijdens Dutch Design Week 2021 onderdeel geweest van de Embassy of Safety. Wat kunnen jullie ons over dit project vertellen en in welke fase bevindt het zich nu? 

De Nacht Club is in de basis een eenvoudig ontwerp: wat gebeurt er als je de interacties van bewoners en professionals van de dag naar de nacht brengt? En de nacht gaat benutten voor haar kwaliteiten: intimiteit, openhartigheid, spanning, open einde-denken, ruimte voor wat mogelijk is. Veel wijken en organisaties hebben behoefte aan die kwaliteiten, maar zitten vast in dagelijkse routines. Het was te gek om De Nacht Club te presenteren in de Embassy of Safety. We hebben misschien wel honderd gesprekken gevoerd, op een gegeven moment konden we onszelf de slagzin “veilige plekken voor onveilige onderwerpen” echt niet meer horen zeggen. De uitdaging van de afgelopen maanden is om alle enthousiasme die bestaat bij partners, bewoners en nieuwe geïnteresseerden – van allerlei verschillende overheden en ngo’s – op de een of andere manier om te zetten in een beweging. De vorm die we daarvoor hebben gevonden is de Nacht Club Academie: samen met al die mensen leren om openhartige ontmoetingen te creëren, en in je werk echt een relatie aan te gaan met de mensen voor wie je het doet, ze echt willen leren kennen. De Nacht Club Academie is op 1 april gestart met een hele mooie bijeenkomst. Waar we dan echt van genieten is om allerlei verschillende vormen van kennis bij elkaar te zien komen. De dagelijkse (nachtelijke!) kennis van de wijkagent, het expertschap van twee legendarische (echte) nachtclubeigenaren uit Rotterdam, een expert psychologie van veiligheid, een theatermaker die een stuk maakte over wakker liggen en ons verlangen naar verbinding.

Bij dit project houden jullie je bezig met het bespreken van onveilige onderwerpen die bewoners en professionals ‘s nachts wakker houden. Is veiligheid iets waar jullie je graag mee bezighouden, en zo ja, waarom?

Veiligheid is niet helemaal grijpbaar, verbonden aan zoveel aspecten van het leven: zowel individueel als collectief, en gekoppeld aan vertrouwen in jezelf en de ander, in je omgeving, in de overheid en andere instanties. Meer camera’s, betere straatverlichting, hard optreden tegen criminaliteit helpen maar gedeeltelijk, en soms averecht. Veilig maak je het samen. Wij zien dat veiligheid verbonden is aan de erosie van publieke en sociale waarden. Dit leidt tot soms onbestemde gevoelens van angst, eenzaamheid en verminderde leefbaarheid van buurten. Dat kan zichzelf versterken als mensen naar binnen trekken en geen collectieve verantwoordelijkheid meer nemen. Veiligheidsbeleving is een interessant domein voor ons als social designers. Een mechanisme dat ons fascineert is dat onveilig gedrag, iets durven dat je normaal niet durft, kan leiden tot een veiliger gevoel. 

Jullie zijn met het project De Nacht Club al even actief, hebben jullie hier tot nu toe al positieve reacties op gekregen?

We ervaren veel enthousiasme. Dat enthousiasme komt deels de nacht toe, ze is onze mede-ontwerper, ze doet het meeste werk. Er is iets aantrekkelijks aan de nacht. Het besef dat we bevooroordeeld zijn door ons dagelijkse denken – inclusief het begrenzen, analyseren, objectiveren, projectmatig uitvoeren – dat is denk ik iets waarvan veel mensen, juist ook in beleidsorganisaties, snappen dat het, nou – tenminste aangevuld moet worden met nachtelijk denken en doen. Waar dingen meer fluïde worden en in elkaar over lopen, waar speelruimte is. Die speelruimte verlangen veel mensen, en velen ervaren dat die ook nodig is. Systemen maken fouten, soms hele grote.

Wat was het belangrijkste uitgangspunt van het project?  

Dat was aan het begin vrij eenvoudig. We zagen een grote leegte. Letterlijk, buiten in de wijk Reyeroord op Rotterdam-Zuid waar we startten. En figuurlijk, in de afwezige relaties tussen bewoners onderling en in de relaties naar gemeente, politie, andere organisaties in de wijk. Midden in die leegte hebben we De Nacht Club geplaatst. Op een hondenveldje midden in de wijk.

De Nacht Club is begonnen in Rotterdam-Zuid, hebben jullie in deze wijken al verandering gezien tussen bewoners en veiligheid? En zo ja, hoe heeft zich dat geuit?

In Reyeroord zijn ondertussen 7 Nacht Clubs geweest. En we zien daar allerlei dingen gebeuren. Bewoners nemen steeds meer zelf initiatief om dingen te gaan organiseren, en ervaren De Nacht Club ook echt als een plek waar ze zichzelf opnieuw uit kunnen vinden. Zoals Judella die bezig is haar droom van een foodtruck waar te maken. En Faith van 17 die in een buurt wil wonen waar mensen elkaar gedag zeggen. Judella’s eten en Faith’s kampvuur brachten tijdens de laatste Nacht Club mensen bij elkaar. Jongeren raakten in gesprek, bijvoorbeeld over hun behoefte veilig om straat te kunnen lopen. De vooroordelen die een hoodie losmaakt. We werken goed samen met wijkagenten, ambtenaren betrokken bij de wijk en andere wijkprofessionals. Die komen graag. Ze leggen nieuwe relaties met bewoners, met andere professionals. Ze gebruiken De Nacht Club: de wijkagent die na een geweldsincident veel makkelijker met de wijk in gesprek komt doordat hij mensen kent uit De Nacht Club. Ambtenaren vertellen dat ze beter begrijpen wat mensen beweegt. Dat ze op een andere manier in gesprek komen met mensen, ongedwongen. Ze leren dingen die anders ongezegd blijven. We zien hun houding veranderen, er komt steeds meer ruimte voor deze manier van denken, die in het hart van social design ligt: starten bij de belevingswereld van bewoners.

Hebben jullie plannen om De Nacht Club verder uit te breiden in andere steden? En waarom?

Aan De Nacht Club Academie doen teams uit verschillende steden mee. Begin april hadden we een startbijeenkomst met teams uit Roosendaal, Amsterdam, Rotterdam en Gent. Er is veel interesse. De Academie sluit aan bij de vragen uit verschillende gemeenten. In de ene wijk bestaan problemen rond jongeren en beeldvorming, in een andere durven alleenstaande moeders de deur niet uit, in een derde bestaat veel spanning tussen oude en nieuwe bewoners. Sowieso worden veel maatschappelijke vraagstukken uiteindelijk op wijkniveau gevoeld.

Wat voor ontwerp/project zouden jullie nog graag realiseren in de toekomst en waarom?

Ha, goeie vraag. Nou, wat me heel leuk lijkt (Jaap). Dit nachtelijk denken past goed bij ons, en ook bij mij als nachtmens, muzikant, liefhebber van de nacht. Nu zijn we vooral met wijken bezig. In de toekomst zou ik graag een Nacht Club inrichten bij een grote publieke organisatie die meer nachtelijk denken en intimiteit goed zou kunnen gebruiken. De Belastingdienst misschien. Wij zien De Nacht Club als een ruimte waar nieuwe verhoudingen kunnen ontstaan. Die ruimte zou ik graag op zo’n plek inrichten. Wij zien De Nacht Club als een zoekruimte, waar nieuwe verhoudingen kunnen ontstaan. Die ruimte zou ik graag op zo’n plek inrichten.

Kun jullie een andere interessante ontwerper noemen die zich bezighoudt met hetzelfde thema, en waarom is zijn/haar werk zo sterk in jullie ogen? 

Er zijn er velen! De Nacht Club Academie is een mooi frame omdat het ons de kans geeft ons met hen te verbinden. Ik weet niet of ze zichzelf allemaal als social designer zien. Schrijver/theatermaker Marjolijn van Heemstra schrijft prachtig over de nacht en werkt met haar Nacht-Wacht ook aan het verbreiden van nachtelijke kwaliteiten, verstilling, vertraging, besef van onze plek in het universum. Iets meer de psychologische kant, maar ook met veel overeenkomsten. Theatermaker Sanne Nouws maakte een stuk over wakker liggen, geïnspireerd op het prachtige Let Them Eat Chaos van KaeTempest. Sanne opende De Nacht Club Academie met een scene uit haar stuk Storm Voor Wie Wakker Is. Ted Langenbach en Pietra Ligura zijn fantastische (nachtelijke) social designers. We spraken Dorian Kingma die samen met de Performance Bar onderzoek deed naar verschillende vormen van roes op DDW21.

Hoe denk je dat jullie met jullie werk impact kunnen maken?

Impact kan op veel kleine en grote manieren. Iemand raken met een inzicht dat ie zonder de verbindingen die wij leggen niet zou hebben gehad. Zoals de ambtenaar die na een Nacht Club zei: ik ervaar nu wat kwetsbaarheid is, en het is iets totaal anders dan waar wij het in beleidstermen over hebben. Of met De Nacht Club als perspectief blijvend en fundamenteel iets veranderen aan de manier waarop overheden en andere organisaties samenwerken aan wijken. De Academie lijkt ons een mooie structuur om aan al die kleine en grotere vormen van impact te werken, samen met De Nacht Club leden, samen met ambtenaren, bewoners, wijkagenten, ondernemers etc.

Als jullie een persoon mochten kiezen om mee samen te werken (een wetenschapper, kunstenaar, filosoof, bioloog, ontwerper, politicus, wie dan ook), wie zouden jullie kiezen en waarom? 

Jaap: Brian Eno. Zowel groot vernieuwer in muziek als grondlegger van The Long Now, beweging voor praktisch toekomstgericht denken en doen. 

Marjolein: Miranda July. Filmmaker, performer, schrijver. Haar project Learning to love you more, is een groot inspiratie voor mijn manier van werken. Zij weet kwetsbaarheid en ongemak heel liefdevol en menselijk te verbeelden, en er ruimte voor te maken.

Voor/met welk bedrijf zouden jullie heel graag een keer een project willen doen? En wat voor project zou dat zijn?

We noemde al het voorbeeld van de Belastingdienst. We denken dat de EU, ook gezien haar imago, wel een Nacht Club kan gebruiken. Dagelijkse bias zit overal. Nou zijn we als De Nacht Club niet anti-dag. We zijn blij met de praktische dagelijkse nuchterheid van veel ambtelijke organisaties. Maar we gunnen ze ook een Nacht Club.