WDE Spotlight: Hollandse Luchten

Kun je iets meer over jezelf en over Waag vertellen?

Mijn naam is Imme Ruarus, ik ben conceptontwikkelaar bij het Smart Citizens Lab van Waag Futurelab. Waag is een creatieve onderzoeksinstelling uit Amsterdam en draagt bij aan het onderzoek, ontwerp en ontwikkeling van een duurzame, rechtvaardige samenleving. Het Smart Citizens Lab is een van de onderzoeksgroepen van Waag en richt zich op hoe mensen technologie kunnen gebruiken om eigenaarschap over hun eigen leven en leefomgeving te nemen. Bewoners doen zelf onderzoek en zetten open technologie in om hun eigen omgeving in kaart brengen. Doordat zij zelf data en inzichten opdoen, krijgen zij handvatten aangereikt om zelf hun kwaliteit van leven te verbeteren. Zo creëren zij handelingsperspectief.

Hollandse Luchten is onderdeel van de Embassy of Health. Wat kun je ons over dit project vertellen en in welke fase bevindt het zich nu?

Hollandse Luchten is een burgermeetinitiatief waarbij bewoners zelf de luchtkwaliteit in kaart brengen met sensoren. Doordat zij zelf data verzamelen versterken zij hun informatiepositie – namelijk, iedereen heeft toegang tot dezelfde informatie – en zo kan er een gelijkwaardig dialoog aan tafel gevoerd worden met overheden en bedrijven.  

Het project zit in een super interessante fase nu. Sinds 2019 hebben meetgemeenschappen in de IJmond regio en Amsterdam Noord de luchtkwaliteit gemeten. Deze lokale meetgemeenschappen vormen het startpunt van het onderzoek: Wat betekent de aanwezigheid van Tata Steel voor de luchtkwaliteit van de IJmond regio? En het havengebied bij Amsterdam Noord? Deze meetperiode sluiten we nu af door samen met bewoners, data experts en de Provincie Noord-Holland de data te analyseren en te kijken hoe we die data en inzichten kunnen inzetten. Tegelijkertijd zijn we nu volop in de voorbereiding voor de volgende meetperiode. Daarin bouwen we voort op de inzichten die we uit de eerste periode opgedaan hebben. We bekijken welke meetvragen er beantwoord zijn en stellen een nieuw meetplan op. Ook gebruiken we de technische kennis die we opgedaan hebben, om de kwaliteit van de data in de toekomst verder te verbeteren. Wanneer deze data van hogere kwaliteit is kan deze door meer partijen (zoals bijvoorbeeld gemeenten) ingezet worden en wanneer meer partijen de data gebruiken vergroot het handelingsperspectief om tot verandering te komen. 

Kun je uitleggen hoe jullie project zich verhoudt tot het verhaal van deze Embassy? 

De Embassy of Health richt zich op chronische gezondheid, het idee dat gezondheid afhankelijk is van heel veel verschillende factoren en dat iedereen daaraan kan bijdragen. Dat sluit heel nauw aan bij Hollandse Luchten. We zien de maatschappij als een gemeenschap die samen onderzoek doet en daarvoor citizen science inzet: onderzoek is niet naar, maar met bewoners. Luchtkwaliteit is een complex probleem dat letterlijk onzichtbaar is maar tegelijkertijd iedereen raakt en waar individuele acties niet voldoende zijn om iets te veranderen. Juist door samen te werken, met bewoners, experts en overheden, kan iedereen een stukje van de puzzel leggen. Dat betekent niet dat we morgen een oplossing zullen hebben, maar wel dat we door bruggen te bouwen tussen verschillende partijen samen aan die oplossing kunnen werken.

Wat was het belangrijkste uitgangspunt van het project Hollandse Luchten? 

Hollandse Luchten is een pionierend project, en onderzoekt en experimenteert met een nieuw soort samenwerking tussen bewoners, experts en overheden. Het is een burgermeetnetwerk bestaande uit bewoners, de Provincie Noord-Holland en organisaties zoals het RIVM en GGD. Dat maakt het sterk. Bewoners stellen zelf, samen met experts, hun meetstrategie op, verzamelen data over de luchtkwaliteit, en analyseren de data. Aan de hand daarvan kunnen we met elkaar in gesprek gaan over de leefomgeving om te kijken of er mogelijkheden zijn voor vervolgacties. Luchtkwaliteit gaat iedereen aan, en iedereen heeft daar dus iets over te zeggen. De data die wij verzamelen is open data, dus iedereen heeft daar toegang toe en kan deze inzien en gebruiken. Naast een burgermeetnetwerk is Hollandse Luchten misschien nog wel meer een platform waarop al deze verschillende partijen met elkaar in gesprek gaan. Zo komen onder andere bewoners, RIVM, GGD en de Provincie Noord-Holland regelmatig bij elkaar en werken samen. Het is uniek dat er op deze manier structureel wordt samengewerkt.

Hollandse Luchten is een samenwerkingsproject waar onder andere buurtbewoners bij zijn betrokken. Waarom is het zo belangrijk dat de buurtbewoners zelf luchtkwaliteit meten? 

Luchtmetingen worden door officiële instanties heel goed en nauwkeurig gedaan. Maar is die informatie ook toegankelijk en begrijpelijk voor bewoners? En wat kunnen zij vervolgens met een officieel rapport als blijkt dat de luchtkwaliteit in hun omgeving slecht is? Juist bewoners zijn vaak degenen die missen in gesprekken over de luchtkwaliteit en hoe deze verbeterd kan worden. In Hollandse Luchten zijn zij, de meetgemeenschappen, het startpunt voor het meten van de luchtkwaliteit. Zij bouwen zelf kennis op, maar zitten ook aan tafel om hun stem te laten horen. Wat voor mij het belangrijkste is: Het gaat erom dat luchtkwaliteit niet alleen door bewoners of alleen door experts gemeten wordt en dat zij daar geïsoleerd conclusies uit trekken. Het doel is om met elkaar in gesprek te gaan, samen te leren en samen vervolgstappen te nemen. 

En daarnaast weten juist bewoners veel over de plek waar zij wonen en wat er wel en juist niet werkt. Iedereen is expert over zijn eigen leefomgeving. Die kennis is super belangrijk. Binnen Hollandse Luchten zijn er een aantal heel actieve deelnemers, de Hollandse Helden, die meedenken en meebeslissen. Hun kennis en ervaringen – bijvoorbeeld over het onderhoud van de sensoren in het rauwe zeeklimaat of over de lokale vragen rond luchtkwaliteit die spelen – gekoppeld aan de kennis van luchtkwaliteit experts zorgt voor nieuwe inzichten die echt passen bij de lokale context. 

Kun je een andere interessante ontwerper/onderzoeker noemen die zich bezighoudt met hetzelfde thema, en waarom is zijn/haar werk zo sterk in jouw ogen?

Wat ik belangrijk vind is: hoe maken we luchtkwaliteit tastbaar? Het is een onderwerp dat ons allemaal aangaat, maar dat we niet kunnen zien. Dat maakt het soms moeilijk om de urgentie ervan te begrijpen. Kunst en ontwerp kunnen een rol spelen in het tastbaar maken van luchtkwaliteit door creatief onderzoek en experiment. Oceans in Transformation is een artistiek project dat de impact van mensen op de oceaan onderzoekt. Territorial Agency gebruikt geo spatial en remote sensing data om publieke installaties (zoals exposities en workshops) vorm te geven om een dialoog op gang te brengen tussen experts, wetenschappers, activisten, en overheid; en om capaciteit op te bouwen om actie te nemen op complexe milieuproblemen. 

Op het gebied van ontwerp zijn er ook veel interessante methodes die helpen iets ontastbaars concreet te maken. In het Schone Lucht Akkoord staat bijvoorbeeld: ‘Het doel van het Schone Lucht Akkoord is om de luchtkwaliteit in Nederland permanent te verbeteren … naar een gezondheidswinst van minimaal 50 procent in 2030 ten opzichte van 2016.’ Voor mij is 50 procent gezondheidswinst in 2030 een compleet ongrijpbaar begrip. Kortgeleden was ik bij een workshop ‘Imagining the Unimaginable’ over speculative design, waarbij verbeelding gebruikt wordt om fictieve en alternatieve toekomstscenario’s te verkennen. Zo was er een ‘aardigere en menselijkere’ scan-auto van de toekomst ontworpen in een co-creatie proces om de ontwikkeling van technologie te bevragen. Een concept als privacy wordt zo heel tastbaar. Dat vind ik interessant, zoiets als ‘privacy’ of ‘luchtkwaliteit’ concreet en herkenbaar maken.

Als jullie één persoon mochten kiezen om mee samen te werken in de toekomst (een wetenschapper, kunstenaar, filosoof, bioloog, ontwerper, politicus, wie dan ook), wie zouden jullie kiezen en waarom?

In eerste plaats zou ik nog veel meer willen samenwerken met lokale bewonerscollectieven en organisaties. Bijvoorbeeld een samenwerking met zowel buurtbewoners als bibliotheken of musea, gericht op burgerwetenschap en natuur. Voor mij gaat het uiteindelijk daarom: samenwerken met lokale experts en mensen die zich inzetten om verandering te maken. Daarom vind ik het werk dat Naomi Klein, een Canadese auteur, activist en filmmaker inspirerend. Zij brengt lokale gemeenschappen die bouwen aan een betere balans met de natuur in beeld vanuit het idee dat echte oplossingen voor de klimaatcrisis ontstaan uit het systematisch overdragen van macht en controle aan gemeenschappen. Daaraan wil ik werken met Hollandse Luchten: een structuur opbouwen die bewoners en burgercollectieven eigenaarschap geeft over hun eigen leefomgeving.